بررسی تطبیقی جامعیت قرآن از دیدگاه مغنیه و شلتوت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، کرج، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در عصر حاضر بررسی تطبیقی در پژوهش‌های اسلامی بین مذاهب مختلف، به‌خصوص مذهب شیعه و اهل سنّت، از روش‌های مطالعاتی مهمی است که علاوه بر شناخت آرای فریقین در مباحث اسلامی، نقش ویژه‌ای در ترسیم راهکار مناسب برای حل اختلافات و تقریب مذاهب اسلامی دارد. یکی از این مباحث اصلی و بنیادی، جامعیّت قرآن است. عالمان اسلامی از قدیم تا معاصر با استناد به آیات و روایاتی به تبیین این مبنا پرداخته و دیدگاه‌های مختلفی را درباره قلمرو جامعیّت قرآن مطرح کرده‌اند. این پژوهش، به شیوهٔ توصیفی‌تحلیلی، جامعیّت قرآن را در دو تفسیر مهمّ از فریقین، تفسیر الکاشف و تفسیر القرآن الکریم، به شکل تطبیقی کاویده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مغنیه و شلتوت با پذیرش جامعیّت مقایسه‌ای، دین مبین اسلام و قرآن کریم را جامع ادیان و کتب آسمانی پیشین دانسته‌اند و با رد جامعیّت حداکثری معتقدند تطبیق آیات قرآن با قواعد علوم طبیعی به دلیل در معرض خطا و تغییر بودن این علوم، موجب سرایت این خطا و تغییر به ساحت قرآن می‌شود. هر دو مفسّر اشاره قرآن به کلیات برخی علوم و فنون را در جهت هدایت انسان می‌دانند و از این طریق جامعیت اعتدالی‌هدایتی قرآن را پذیرفته‌اند. همچنین، هر دو متفکر دیدگاه حداقلی را در باب جامعیّت قرآن رد کرده‌اند و علوم و فنون مختلف را به شرطی که معیار فهم قرآن نباشد، در فهم آیات قرآن تأثیرگذار دانسته و در سه حوزه عقاید، احکام و اخلاق برای قرآن نقش تبیینی قائل شده‌اند. همچنین، قرآن را کتاب هدایت انسان در زندگی فردی و اجتماعی دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Comprehensiveness of the Quran from the Perspective of Moghniyeh and Shaltut

نویسندگان [English]

  • alireza delafkar 1
  • naser nayastani 2
  • Naser Abedini 3
1 ** Associate Professor, Department of Quran and Hadith, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Payame Noor University, Karaj, Iran
3 PhD Student in Quran and Hadith Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the present era, comparative study in Islamic research between different denominations, especially Shiites and Sunnis, is one of the important study methods that in addition to recognizing the views of the two sects on Islamic issues, has a special role in providing a suitable solution for resolving differences and approximating Islamic denominations. One of these main and fundamental issues is the comprehensiveness of the Quran. Islamic scholars from ancient to modern times have explained this basis by referring to verses and hadiths and have expressed different views about the realm of the comprehensiveness of the Quran. Using the descriptive-analytical method, this research has comparatively explored the comprehensiveness of the Quran in two important commentaries of the two sects, Tafsir al-Kashef and Tafsir al-Quran al-Karim. Findings show that Moghniyeh and Shaltut, by accepting the comparative comprehensiveness, have considered the religion of Islam and the Holy Quran to include the previous religions and divine books, and rejecting the maximum comprehensiveness, believe that the application of Quranic verses to the rules of natural sciences, due to the fact that these sciences are prone to error and change, causes the transmission of the error and change to the Quran.
Both commentators consider the references of the Quran to the generalities of some sciences and arts in the direction of human guidance and have thus accepted the moderation-guidance comprehensiveness of the Quran.
In addition, both thinkers have rejected the minimal view of the comprehensiveness of the Quran and have considered various sciences and arts to be effective in understanding the verses of the Quran, provided that they are not a criterion for understanding the Quran. They have also given an explanatory role to the Quran in three areas of beliefs, rules and ethics. Moreover, they have considered the Quran as a book of guidance for human beings in individual and social life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comprehensiveness of the Quran
  • Commentators
  • Moghniyeh
  • Shaltut

مراجع

قرآن کریم (1388). ترجمه: محمدرضا صفوی، قم: دفتر نشر معارف.
آلوسی، محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب الاسلامیة.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمّد (1367). النهایة فی غریب الحدیث والاثر، تحقیق: محمد محمود طناحی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
ابن جوزی، ابو الفرج (1422). زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: عبد الرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (1422). التحریر والتنویر، بیروت: المؤسسة التاریخ.
ابن عجیبه، احمد بن محمد (1419). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: نشر دکتر حسن عباس زکی.
ابن فارس، احمد (1420). معجم المقاییس اللغة، تحقیق: ابراهیم شمس الرّین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، جمال الدین محمد مکرم (1408). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
امین اصفهانی، سیده نصرت (بی‌تا). مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان.
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف (1420). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.
ایازی، سیّد محمدعلی (1380). جامعیّت قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
بابایی، علی‌اکبر؛ و همکاران (1379). روش‌شناسی تفسیر قرآن، زیر نظر: محمود رجبی، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سازمان سمت.
بحرانی، سید هاشم (1416). البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بغدادی، علاء الدین علی بن محمّد (1415). لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
بیضاوی، عبد الله بن عمر (1418). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
تیمی، یحیی بن سلام (1425). تفسیر یحیی بن سلام، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
جعفری، یعقوب (1376). تفسیر کوثر، قم: هجرت.
حقی برسوی، اسماعیل (بی‌تا). تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
حوّی، سعید (1424). الاساس التفسیر، قاهره: دار السلام، الطبعة السادسة.
خسروپناه، عبدالحسین (1384). «گستره قرآن»، در: پژوهش حوزه، ش19 و 20، ص37-48.
دخیل، علی بن محمد علی (1422). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیر، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
دینوری، عبد الله بن محمّد (1424). الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ذهبی، محمّد حسین (1976). التفسیر والمفسرون، بیروت: دار الکتب الحدیث.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن، قم: ذوی‌القربی، چاپ سوم.
رشید رضا، محمد (1414). المنار، بیروت: دار المعرفة.
رضایی اصفهانی، محمدعلی (1391). «قلمرو قرآن»، در: لسان صدق، دوره اول، ش1، ص274-295.
زبیدی، مرتضی (1414). تاج العروس، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.
زمخشری، محمود (1417). الفائق فی غریب الحدیث، تحقیق: ابراهیم شمس الدین، بیروت: دار الکتب العربیة.
سروش، عبدالکریم (1377). «دین اقلّی و اکثری»، در: کیان، دوره هشتم، ش41، ص2-9.
سمرقندی، نصر بن محمد (1416). تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، لبنان: دار الفکر.
سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد (1380). تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ نشر نو.
سیّاح، احمد (1368). فرهنگ بزرگ جامع نوین، تهران: اسلام، چاپ دوم.
سیوطی، جلال الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
سیوطی، جلال الدین (1421). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتب العربی.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم (1425). فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، الطبعة السابعة عشرة.
شاکر، محمدکاظم (1382). مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
شبّر، عبدالله (1407). الجواهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت: شرکة مکتب الالفین.
شفیعی، علی (1385). «جامعیت قرآن: پژوهشی پیرامون قلمرو انتظار از قرآن»، در: www.ommolketab.ir.
شلتوت، محمود (1403). الی القرآن الکریم، قاهره: دار الشروق.
شلتوت، محمود (1424). تفسیر القرآن الکریم، قاهره: دار الشروق، الطبعة الثانی عشر.
شلتوت، محمود (1966). من توجیهات الاسلام، قاهره: دار القلم.
شوکانی، محمد بن علی (1414). فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414). المحیط فی اللغة، تصحیح: محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب.
صدری افشار، غلام‌حسین (1381). فرهنگ معاصر فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ سوم.
صدوق، محمد بن علی (1378). عیون الاخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
صدوق، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمّدباقر همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، لبنان: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین محمد (1375). مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سید عبدالحسین (1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
عاملی،  ابراهیم (1360). تفسیر عاملی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران: کتاب‌فروشی صدوق.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415). تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
فخر رازی، ابو عبد الله محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415). تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم.
فیومی، احمد بن محمد (1414). المصباح المنیر، قم: مؤسسة دار الهجرة، الطبعة الثانیة.
قرائتی، محسن (1388). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، سید علی‌اکبر (1375). تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم.
کاشانی، ملا فتح‌الله (1336). منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی علمی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة.
مجلسی، محمد تقی (1406). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، تصحیح: حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه فرهنگی‌اسلامی کوشانبور، چاپ دوم.
مراغی، احمد مصطفی (بی‌تا). تفسیر المراغی، بیروت: دار الفکر.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی (1410). التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ سوم.
مغنیه، محمدجواد (1378). تفسیر الکاشف، ترجمه: موسی دانش، قم: بوستان کتاب.
مقاتل بن سلیمان، ابو الحسن (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ملکی میانجی، محمدباقر (1414). مناهج البیان فی تفسیر القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1372). آداب الصلوة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم.
مؤدّب، رضا (1386). مبانی تفسیر، قم: دانشگاه قم.
نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد (1416). تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار