کلام و تکلم الاهی از دیدگاه صدرالدین شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد، ایران.

چکیده

صفت تکلم از صفات مشترک بین انسان و خدا است. در قرآن کریم و روایات نیز تکلم از اوصاف خدا قلمداد شده است. با اینکه کلام الاهی از مراتب مختلفی برخوردار است و تمام پهنهٔ هستی را شامل می‌شود اما اندیشوران اسلامی، از جمله اشاعره و معتزله، فقط به برخی از مراتبش توجه کرده‌اند. در نتیجه آیات و روایات به صورت صحیحی تبیین نشد و با دخالت انگیزه‌های سیاسی به خونریزی‌های فراوان در جهان اسلام انجامید. صدرالدین شیرازی بر اساس مبانی حکمت متعالیه مانند اصالت و تشکیک وجود، نظریه عقول و عوالم سه‌گانه وجود، از یک سو مدعی وضع الفاظ برای روح معانی شد و از سوی دیگر تحت تأثیر آیات و روایات، کلام الاهی را از انحصار کلام لفظی خارج کرد و چهار مرتبهٔ اصلی برای کلام الاهی ثابت کرد که عبارت‌اند از: ظهور کلام در عالم اسماء، عقل، مثال و طبیعت. تحلیل وی از حقیقت کلام الاهی می‌تواند تبیین کامل‌تری از آیات و روایات مربوط به کلام الاهی پیش نهد و در نزاع دامنه‌دار بین اشاعره و معتزله در این حوزه راه‌حل نویی مطرح کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Divine Words and Speech from the Perspective of Sadr al-Din Shirazi

نویسندگان [English]

  • Dawud Dadashzadeh 1
  • Alireza Najafzadeh Torbati 2
  • Wahideh Fakhkhar Noghani 3
1 PhD Student in Islamic Studies, Ferdowsi Mashhad University, Mashhad, Iran,
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Ferdowsi Mashhad University, Mashhad, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Ferdowsi Mashhad University, Mashhad, Iran,
چکیده [English]

Speech is a common attribute between man and God. In the Holy Quran and narrations, speaking is considered as one of the attributes of God. Although the divine word has different levels and covers the entire sphere of existence, Islamic thinkers, including the Asharites and Mutazilites, have only paid attention to some of its levels. As a result, the verses and narrations were not explained correctly and this led to a lot of bloodshed in the Islamic world due to the involvement of political motives. Sadr al-Din Shirazi, on the basis of the principles of transcendent wisdom such as the originality and gradation of existence, the theory of intellects and the three worlds of existence, on the one hand claimed the setting of words for the soul of meanings and on the other hand, abolished the idea of limiting the divine word to the verbal word and proved the four main stages for the divine word, namely the emergence of the word in the worlds of names, intellect, example and nature. His analysis of the nature of the divine word can provide a more complete explanation of the verses and narrations related to the divine word, and suggests a new solution in the wide-ranging conflict between the Asharites and the Mutazilites in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Forms of Divine Word
  • Genetic Word
  • Legislative Word
  • Divine Essence Word
  • Sadr al-Din Shirazi

مراجع

قرآن کریم.
آشتیانی، جلال‌الدین (1375). شرح مقدمهٔ قیصری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم.
آشتیانی، جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر‌، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. ‌
ابن طاووس، علی بن ‌موسی (1409). إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج1.
ابن فارس، ابی الحسین احمد (بی‌تا). معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبد السلام هارون، قم: دار الکتب العلمیة، اسماعیلیان نجفی، ج5.
ابن‌ منظور، محمد بن ‌مکرم (1414). لسان ‌العرب، بیروت: دار صادر، ج12.
ازهری، محمد ابن ‌احمد (1421). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج10.
اشعری، ابوالحسن (1418). الابانة عن اصول الدیانة، تصحیح: محمود محمد عمر، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ایجی، میرسید شریف (1325). شرح المواقف، تصحیح: بدرالدین نعسانی، قم: الشریف رضی، چاپ اول، ج8.
تفتازانی، سعد الدین (1409). شرح المقاصد، قم: الشریف المرتضی.
جوینی، عبد الملک (1416). الارشاد الی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الراغب الاصفهانی، ابی القاسم الحسین ابن محمد (1362). المفردات فی غریب القران، تحقیق: محمد سید کیلانی، تهران: المکتبة المرتضویة.
زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، ج1 و 4.
سبزواری، ملاهادی (1372). شرح الأسماء الحسنی، تحقیق: نجف‌قلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
شهرستانی، محمد ابن عبد الکریم (1364). الملل والنحل، قم: منشورات الرضی، ج1.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1360 الف).‌ أسرار الآیات و أنوار البینات، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1360 ب). الشواهد الربوبیة فی ‌المناهج السلوکیة، تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1363 الف). کتاب المشاعر، تهران: طهوری. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1363 ب). مفاتیح ‌الغیب، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1378). المظاهر الالهیة فی أسرار العلوم الکمالیة، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1383). شرح أصول الکافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج1-3. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1387). سه رسائل فلسفی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1420). مجموعه رسائل فلسفی، تهران: حکمت. ‌
صدرالدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم (1981). الحکمة المتعالیة فی‌ الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج1، 2، 6، 7، 8 و 9.
طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القران، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم، ج3.
طریحی، فخرالدین بن ‌محمد (1434). مجمع البحرین، قم: مؤسسة البعثة.
غزالی، ابوحامد محمد (1411). جواهر القرآن، بیروت: دار احیاء العلوم.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1.
فخر رازی، محمد بن عمر (1986). الاربعین فی اصول‌ الدین، تحقیق: احمد حجازی، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة،‌ ج1.
قاضی عبد الجبار، ابو الحسن (1422). شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاضی عبد الجبار، ابو الحسن (بی‌تا). المغنی فی ابواب العدل والتوحید، بی‌جا: بی‌نا، ج7.
قوشچی، ملاعلی (بی‌تا). شرح تجرید الکلام، بی‌جا: کتاب‌خانه مجازی الفباعکس نسخهٔ خطی.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج84.
ملایری، موسی (1393). تبیین فلسفی وحی از فارابی تا ملاصدرا، قم: کتاب طه.
موسوی خمینی، روح‌الله (1371). چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1392). توحید از دیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
موسی، حسین یوسف (1410). الافصاح فی فقه اللغة، قم: مکتب الاعلام ‌الاسلامی، ج1.
پژوهشنامه مذاهب اسلامی
دوره 8، شماره 16
اسفند 1400
صفحه 193-218

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار