بررسی، تبیین و تحلیل نقد تصوف در جنون المجانین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استاد گروه الاهیات، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

تصوف در طول تاریخ پرفراز و نشیبش، تأیید، رد و نقدهای فراوانی به خود دیده است. یکی از این نقدها، نقد درونی تصوف است که قوام‌الدین سنجانی، عارف خراسانی قرن هشتم و نهم، انجام داده است. وی، که خود صوفی است، در کتاب جنون المجانین نگاهی نقادانه به تصوف دارد و کوشیده است به قوت‌ها و ضعف‌هایش بپردازد و بین صوفیان واقعی و صوفی‌نمایان تمایز قائل شود. نقد سنجانی در جنبه نظری تصوف شامل بی‌توجهی به علوم نقلی، انحراف دینی و اعتقادی، تفضیل ولایت بر نبوت و رفع خطاب و تکلیف و پیروی از شیطان است و در تصوف عملی به نقد موضوعاتی از قبیل، ترک علم‌آموزی و تحقیر علما، اباحه و اسقاط تکلیف، بدعت‌گذاری، زهدفروشی، شهوت‌رانی، خرقه سالوس، رقص و آواز، شیخوخیت و مریدپروری، ریا و کبر و غرور، تنبلی و دریوزگی می‌پردازد. سنجانی علی‌رغم انتقادات شدید، معتقد است تصوف در سنت اصیل اسلامی ریشه دارد و صوفیان، پیروان واقعی و احیاکنندگان سنت انبیای الاهی هستند و اکثر انحرافات و نقدها متوجه صوفی‌نمایان است. در نهایت، نقدهای وی نقد اصلاحی است و بر اصل و اساس تصوف خدشه‌ای وارد نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating, Explaining and Analyzing the Critique of Sufism in the Book Jonun al-Majanin

نویسندگان [English]

  • Jaber Akbari 1
  • Hamed Naji 2
  • Said Rahimiyan 3
1 PhD Student in Islamic Sufism and Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Philosophy, University of Isfahan, Isfahan, Iran,
3 Professor, Department of Theology, Shiraz University, Shiraz, Iran,
چکیده [English]

Sufism has received many confirmations, rejections and criticisms throughout its ups and downs. One of these critiques is the internal critique of Sufism by Ghavam al-Din Sanjani, the eighth and ninth century Khorasan mystic. Although he is a Sufi himself, he takes a critical look at Sufism in his book Jonun al-Majanin, trying to address its strengths and weaknesses, and to distinguish between true and false Sufis. Sanjani's critique in the theoretical aspect of Sufism includes disregard for the traditional sciences, religious and doctrinal deviation, the superiority of guardianship over prophecy, the removal of speech and duty, and following the devil. In practical Sufism, he also criticizes issues such as abandoning scholarship, humiliating scholars, antinomian, the removal of religious duties, heresy, asceticism, lust, the cloak of salus, dancing and singing, sheikh-centeredness, discipleship, hypocrisy, arrogance, laziness, and poverty. Despite strong criticism, Sanjani believes that Sufism is rooted in the original Islamic tradition, and that Sufis are the true followers and revivers of the tradition of the divine prophets, and that most of the deviations and criticisms are directed at false Sufis. Finally, his critiques are corrective and do not undermine the foundations of Sufism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Criticism
  • Mysticism
  • Sufism
  • jonon Almajanin
  • Qavameddin Sanjaani
قرآن کریم.
پازوکی، شهرام (1386). «یادداشتی درباره یک نقد»، در: هفت‌آسمان، ش35، ص251-256.
پورابریشم، احسان؛ محمدی فشارکی، محسن (1393). «جنون المجانین و عرفان خراسان در سده نهم»، در: ادبیات عرفانی، ش10، ص109-151.
جامی، نورالدین عبدالرحمان (1373). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح: محمود عابدی، تهران: اطلاعات، چاپ دوم.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1392). دیوان، تصحیح: علامه قزوینی، تهران: پیام عدالت.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1380). تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام.
رامپوری، غیاث‌الدین محمد (1388). غیاث اللغات، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). جست‌وجو در تصوف، تهران: امیرکبیر.
سجادی، سید جعفر (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
سنجانی، قوام‌الدین عماد (بی‌تا الف). جنون المجانین، ایاصوفیه: نسخه خطی، ش1749.
سنجانی، قوام‌الدین عماد (بی‌تا ب). جنون المجانین، ایاصوفیه: نسخه خطی، ش1750.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). نوشته بر دریا، تهران: سخن.
صفا، ذبیح‌الله (1356). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: دانشگاه تهران، ج3.
عمید، حسن (1369). فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
معین، محمد (1375). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، ج4.
نفیسی، سعید (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی، تهران: خیام.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1387). کشف المحجوب، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، تهران: سروش، چاپ چهارم.
یوسف‌پور، محمدکاظم (1395). نقد صوفی، تهران: روزنه.