بررسی مبانی فکری فخر رازی درباره ماهیت خداوند و نقد آن از نگاه نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام، فلسفه دین و مسائل جدید کلامی، دانشکده حقوق، الاهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه فلسفه، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

ابن‌سینا، طبق قاعده کلیِ «کلّ ذی ماهیّة فهو معلول»، ماهیت‌داشتن خدا را رد می‌کند. اما فخر رازی معتقد است چون وجود مشترک معنوی است، بنابراین مانند کاربرد آن در انسان که به صورت عروض بر ماهیت است درباره خدا به صورت عروض بر ماهیت است. پس، خداوند دارای ماهیت است. به نظر نصیرالدین طوسی، دیدگاه فخر رازی ناشی از مغالطه میان احکام ماهیت با وجود، ذهن با خارج، سرایت‌دادن حکم مفهوم و مصداق است. این درست است که وجود از نظر حکما، به یک معنا بر مصادیق خود اطلاق می‌شود، اما مستلزم آن نیست که ملزومات وجود، حقیقتشان یکسان باشد. این نوشتار تبیین و تحلیل مسئله از دیدگاه فخر رازی در دو بخش است: الف. اقامه برهان در اثبات ماهیت‌داشتن واجب؛ ب. نقد نظریه ماهیت نداشتن واجب‌الوجود و نقد نصیرالدین طوسی بر دیدگاه رازی به همراه تحلیل و نقد دلایل هر دو اندیشمند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Fakhr Razi's Intellectual Foundations on the Quiddity of God and Its Critique from the Pointof View of Nasir al-Din Tusi

نویسندگان [English]

  • Gholam Abbas Hasanwand 1
  • Mohsen Jawadi 2
  • Ali Allah-bedashti 2
1 PhD Student in Theology-Philosophy of Religion and New Theological Issues, Faculty of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran,
2 Professor, Department of Philosophy, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

Ibn Sina, according to the general rule of "everything that has a quiddity is an effect", denies that God has a quiddity. But Fakhr Razi believes that because "existence" is abstract homonymous, so as its application in man affects the quiddity, in relation to God, it affects His quiddity. Hence, God has an essence. According to Nasir al-Din al-Tusi, Fakhr al-Razi's view arises from the fallacy between the rules of essence and existence, the rules of the mind and the outside, and the transmission of the rule of concept to the instance. It is true that according to philosophers, existence refers to its instances in one sense, but it does not need that the correlates of existence have the same essence. This article explains and analyzes the issue from Fakhr Razi's point of view in two parts: A) Providing an argument to prove the quiddity of the necessary existent, B) Criticizing the theory that the necessary existent does not have quiddity, and expressing Nasir al-Din Tusi's critique of Razi's view along with analyzing and criticizing the reasons of both thinkers. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fakhr Razi
  • Quiddity of God
  • Nasir al-Din Tusi
  • Abstract Homonymous
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (۱۳۷۹). ماجرای فکر فلسفی، تهران: طرح نو، ج3.
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1381). قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج2.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1403). الاشارات والتنبیهات، شرح: خواجه نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین رازی، تهران: دفتر نشر الکتاب، ج3.
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1404). التعلیقات، تحقیق: عبد الرحمن بدوی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1418). الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الاشارات والتنبیهات، شرح و توضیح: احمد بهشتی، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، چاپ اول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1376). الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379). التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، طبعة منقحة.
حسینی، علی؛ صیدی، محمود؛ هاشمی، هادی (1396). «نقد نظریه فخر رازی در مورد ماهیت داشتن واجب‌الوجود»، در: قبسات، س22، ش86، ص149-166.
سبزواری، ملاهادی (1369). شرح غرر الفرائد، به اهتمام: مهدی محقق و ایزوتسو، تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، محمدحسین (1386). نهایة الحکمة، تصحیح: غلام‌رضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الاشارات والتنبیهات، قم: نشر البلاغة، چاپ دوم، ج3.
طوسی، نصیرالدین (1379). شرح اشارات، تهران: حیدری، ج3.
طوسی، نصیرالدین (1405). تلخیص المحصل، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1323). محصّل، المصر: المطبعة الحسینیة.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1363). اشارات، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، الطبعة الاولی.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1373). شرح عیون الحکمة، تحقیق: احمد حجازی، تهران: مؤسسة الصادق j.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1384). شرح اشارات والتنبیهات، تصحیح: علی‌رضا نجف‌زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج2.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1407). المطالب العالیة، تحقیق: سقا احمد حجازی، قم: بیدار، الطبعة الثانیة.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1407). المطالب العالیة، تحقیق: سقا احمد حجازی، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1411). المباحث المشرقیة، تحقیق: محسن بیدارفر، قم: بیدار.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1986). الاربعین، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة، الطبعة الاولی.
کاتبی قزوینی، نجم‌الدین علی (1353). حکمة العین و شرحه، تصحیح: جعفر زاهدی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مطهری، مرتضی (1372). مجموعه آثار، قم: صدرا.