دیدگاه غلات شیعه در باب امامت و آثارش بر جهان‌بینی صوفیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

علی‌رغم انقراض بیشتر فرقه‌های غالی شیعه، بعد از دوران زندگی ائمه اطهار (ع) آثار جهان‌بینی آنها، که بر تأویل شریعت و تکوین مبتنی بود، به صورت رگه‌های نامرئی و مسموم عموماً بر پیکره اسلام، و خصوصاً بر بعضی فِرَق اسلام، مثل شیعه و صوفیه، باقی ماند و برخی آموزه‌ها را منقلب یا مستحیل کرد؛ آثاری که از سویی به دلایلی مثل غفلت مسلمانان آن را نامرئی نامیدیم و از سویی هجمه مطالعات مستشرقان در قرون اخیر در این عرصه، واکاوی‌شان را ضروری می‌کند. از این‌رو، در این نوشتار با روش مقایسه‌ای‌تحلیلی محوری‌ترین دیدگاه کلامی غلات، یعنی امامت، را برای اولین ‌بار از منظر تأثیرگذاری بر جهان‌بینی صوفیه، مثل دفاع از ابلیس یا تأویل معاد بررسی می‌کنیم، تا هم با تمایز شیعه از غلات شیعه برخی اتهامات به شیعه را، که ناشی از خلط معنایی شیعه با غلات شیعه است، رد کنیم و هم علت ابهام و غرابت برخی آموزه‌های صوفیه را، که به ریشه‌داشتن در جهان‌بینی غلات شیعه و نبود آشنایی کافی با آنها برمی‌گردد، ذکر کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The View of the Shia Exaggerators on the Imamate and Its Effects on the Sufi Worldview

نویسندگان [English]

  • saadi moayedi 1
  • abbas hemami 2
1 PhD Graduate in Quran and Hadith Sciences, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

Despite the extinction of most of the Ghali (exaggerating) Shia sects after the lifetime of the Infallible Imams (AS), the influence of their worldview, which was based on the interpretation of Sharia and creation, remained as invisible and poisonous veins on the body of Islam in general, and in particular on some sects of Islam, such as Shiism and Sufism. In addition, their worldview distorted or rejected some doctrines, the effects that we call invisible due to reasons such as the neglect of Muslims on the one hand, and on the other hand, their examination is necessary because of the onslaught of orientalist studies in this field in recent centuries. Therefore, in the present article, with a comparative analytical method, we examine Imamate, the most central theological perspective of Gholat (exaggerators) for the first time in terms of influencing the Sufi worldview, such as the defense of Satan or the interpretation of resurrection. The purpose of this paper is to reject some accusations against Shia by distinguishing Shiites from Shia Gholat, which are caused by confusing the meaning of Shiites with Shia Gholat and also to explain the reason for the ambiguity and strangeness of some Sufi teachings, which are rooted in the worldview of Shia Gholat and the lack of familiarity with them.


 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shia Gholat
  • Worldview
  • Interpretation
  • Sufism
  • Imamate
قرآن کریم.
ابراهیم‌زاده، عبدالله؛ علی‌نوری، علی‌رضا (1383). ادیان الاهی و فرق اسلامی، قم: تحسین، ج3.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (بی‌تا). عیون اخبار الرضا (ع)، تهران: جهان.
ابن عربی، محیی الدین (1370). فصوص الحکم، تهران: الزهراء.
ابن عربی، محیی الدین (1405). الفتوحات المکیة فی معرفة اسرار المالکیة والملکیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثالثة.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1388). مقدمه، ترجمه: محمدپروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوازدهم، ج1.
ارنست، دبلیو کارل (1377). روزبهان بقلی: عرفان و شطح اولیا در تصوف اسلامی، ترجمه: مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز، چاپ دوم.
اسفندیاری، اسکندر (1374). پژوهشی درباره طوایف غلات تا پایان غیبت صغرا و موضع ائمه (ع) در این باب، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
اشعری قمی، سعد بن عبدالله (1361). المقالات والفرق، صحح و قدم علیه: محمد جواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1385). اوراد الاحباب، تهران: فرهنگ ایران‌زمین.
باقریان سارویی، احمد (1389). آن سوی صوفی‌گری، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
بدوی، عبدالرحمان (1374). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه: حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، ج2.
برنجکار، رضا (1379). آشنایی با فرق و مذاهب اسلام، قم: کتاب طه، چاپ دوم.
بروجردی، حسین (1386). منابع فقه شیعه؛ ترجمه جامع الاحادیث الشیعة، ترجمه: جمعی از فضلا، تهران: فرهنگ سبز، چاپ اول، ج3.
بهمن‌پور، محمدسعید (1387). اسماعیلیه از گذشته تا حال، تهران: فرهنگ مکتوب، چاپ دوم.
تمیمی بغدادی، عبد القاهر بن طاهر (2003). اصول الایمان، بیروت: دار و مکتبة الهلال، الطبعة الاولی.
جهان‌بخش، جویا (1392). مأثورات در ترازو: گفتارها و جستارهایی درباره اخبار مشکوک، تهران: علم، چاپ اول.
دشتی، علی (1362). در دیار صوفیان، تهران: جاویدان، چاپ سوم.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
دورانت، ویل (1366). تاریخ تمدن؛ عصر ایمان، بخش اول، ترجمه: صارمی و دیگران، تهران: سازمان انتشارات و آموزش، چاپ اول، ج2 و 4.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1413). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: عدنان داوودی، دمشق: الدار الشامیة، الطبعة الاولی.
روحانی‌نژاد، حسین (1394). نقد عرفان‌های صوفیان، تهران: پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
زمانی، محمدحسن (1392). مستشرقان و قرآن، قم: بوستان کتاب، چاپ پنجم.
سجادی، جعفر (1389). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چاپ نهم.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (بی‌تا). الملل والنحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت: دار المعرفة.
الشیبی، کامل مصطفی (1385). تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، ترجمه: علی‌رضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
شیمل، آنه‌ ماری (1374). ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه و توضیحات: عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
صابری، حسین (1393). تاریخ فرق اسلامی، تهران: سمت، چاپ دهم، ج2.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1340). کسر اصنام الجاهلیة، تهران: دانشکده علوم معقول و منقول.
صفری فروشانی، نعمت‌الله (1378). غالیان: کاوشی در جریا‌‌ن‌ها و برآیندها تا پایان سده سوم، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن (1388). الامالی، ترجمه: صادق حسن‌زاده و حسین حسن‌زاده، قم: هادی، چاپ اول، ج2.
طوسی، محمد بن حسن (1411). الغیبة (للطوسی) کتاب الغیبة للحجة، محقق: عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم: دار المعارف الاسلامیة، چاپ اول.
غالب طویل، محمد امین (بی‌تا). تاریخ العلویین، بیروت: دار الاندلس.
غنی، قاسم (1386). تاریخ تصوف در اسلام و تطورات و تحولات مختلفه آن از صدر اسلام، تهران: زوار، چاپ دهم، ج2 و 3.
فرمانیان، مهدی (1387). آشنایی با فرَق تشیع، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول.
قاسم‌پور، محسن (1381). پژوهشی در جریان‌شناسی تفسیر عرفانی، تهران: مؤسسه فرهنگی ثمین، چاپ اول.
کربن، هانری (1371). آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه: باقر پرهام، تهران: آگاه، چاپ اول.
گروه مذاهب اسلامی (1380). اسماعیلیه؛ مجموعه مقالات، مقدمه: فرهاد دفتری، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
لوئیس، برنارد؛ و دیگران (1386). اسماعیلیان، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولا، چاپ سوم.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). بحار الانوار، تهران: مکتبة الاسلامیة.
مجلسی، محمدتقی بن مقصود (1406). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، تصحیح: حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان‌پور، چاپ دوم، ج6.
مدرسی طباطبایی، حسین (1395). مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه: هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، چاپ یازدهم.
مدکور، ابراهیم (1388). نمادگرایی در اندیشه ابن‌عربی، ترجمه: داوود وفایی، تهران: مرکز.
مشکور، محمدجواد (1362). تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران: کتاب‌فروشی اشراقی، چاپ سوم.
مشکور، محمدجواد (1372). فرهنگ فرق شیعه، مقدمه و توضیحات: کاظم مدیرشانه‌چی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
ملکی، محمد (1388). خاتم اولیا از دیدگاه ابن‌عربی و علامه آشتیانی، قم: ادیان، چاپ اول.
میرفطروس، علی (1349) حلاج، تهران: کار، چاپ دوم.
میسن، هربرت و. (1387). حلاج، ترجمه: مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز، چاپ چهارم.
نگارش، حمید (1388). کژراهه‌های شیطان‌پرستی، قم: زمزم هدایت.
نوبختی، ابی محمد الحسن بن موسی (1936). فرق الشیعة، صحح و علق علیه: السید محمد صادق آل بحر العلوم، النجف: نشریات المکتبة المرتضویة.
هاجسن، مارشال گودوین سیمز (1383). فرقه اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
هالم، هاینتس (1394). غنوصیان در اسلام، شیعیان غالی و علویان، ترجمه: احسان موسوی خلخالی، تهران: حکمت، چاپ اول.
هجویری، علی بن عثمان (1359). کشف المحجوب، تحقیق: ژوکوسفکی، مقدمه: قاسم انصاری، تهران: طهوری.
همدانی (عین‌القضات)، عبدالله بن محمد (1351). نامه‌های عین‌القضات، تحقیق: علی‌نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
الوردی، علی (بی‌تا). مهزلة العقل البشری، بغداد: دار الکوفان.
ولهاوزن، جولیوس (1976). الاحزاب المعارضة السیاسیة فی صدر الاسلام، الخوارج والشیعة، ترجمه: عبد الرحمان بدوی، کویت: وکالة المطبوعات، الطبعة الثانیة.