ترتّب و نظام منازل سلوکی در کلام اهل بیت (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران

چکیده

تعالیم سلوکی اهل بیت (ع) به سبب اشراف کامل بر دقایق سلوک و احوال سالکان و نیز به دلیل برخورداری از عصمت الاهی، کامل و عین حقیقت است و دستورالعمل‌هایش راه‌گشا و نجات‌بخش است. عرفا همیشه خوشه‌چین خرمن معرفت اهل بیت (ع) بوده‌اند. در روایات و ادعیه، به‌ویژه مناجات‌های معصومان (ع)، لطایف عرفانی و مقامات معنوی نهفته است. در عرفان تعابیری همچون «منازل»، «حالات»، «درجات»، «سلّم» و «مرّقاة» در کلام معصومان به کار رفته که حکایت از نوعی ترتّب و نظام سلوکی می‌کند. در این مقاله بر اساس روایتی که اسلام، ایمان، تقوا و یقین را مترتّب بر یکدیگر می‌داند و برای هر کدام درجه‌بندی قائل است نظامی سلوکی پیش می‌نهیم که کاملاً اجتهادی و در حد خودش بی‌سابقه است. اهمیت و جایگاه سیر و سلوک و چینش منازل سلوکی در بین معارف اهل بیت (ع) بر کسی پوشیده نیست. بر اساس این نظام، سالک ابتدا در منزل اسلام با اقرار لسانی به وحدانیت خدا قدم در مسیر سیر و سلوک می‌گذارد و در منزل ایمان، مراتب تصدیق قلبی و ایمان عملی را می‌پیماید تا به منزل تقوا برسد و تقوای لسان و عمل و قلب را رعایت می‌کند تا در نهایت در منزل یقین، که بین تعداد کمی از سالکان تقسیم شده، به برد الیقین و معرفت شهودی، که بالاترین مقام وجودی و تقرب محض به خدا است، نائل شود. علمی که دانش‌نامه تحول و صیرورت وجودی عارف است. سالک در این مسیر مراتب و منازلی را پشت سر می‌گذارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Stages of the Journey to God: Its Order and System in the Words of the Prophet's Household (AS)

نویسنده [English]

  • mohsen hasan zadeh
PhD in Sufism and Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

The teachings of Ahl al-Bayt (the Prophet's Household) regarding the journey to Allah are complete and true. Their recommendations are path-breaking and life-saving due to their complete knowledge of the intricacies of the journey and the condition of the seekers, as well as their divine infallibility. The mystics have always been the harvesters of the knowledge of Ahl al-Bayt (AS). In the traditions and supplications, especially the prayers of the infallible Imams (AS.), subtle mystical points and spiritual states are embedded. In mysticism, expressions such as manazel (stages), halat (moods), darajat (degrees), sollam (ladder), and marghat (stile) are used in the words of the Infallibles, which indicate a kind of order and spiritual system. In this article, according to a tradition, which considers Islam, faith, piety, and certainty to be based on each other and assigns degrees to each, we propose a spiritual system that is completely ijtihadi (based on independent reasoning) and unprecedented in its own way. The importance and place of the journey to Allah and the arrangement of spiritual stages in the teachings of Ahl al-Bayt (AS) are not hidden from anyone. According to this system, the seeker first steps on the journey to God in the stage of Islam by verbally acknowledging God's oneness. In the stage of faith, he goes through the levels of heart acknowledgment and practical faith to reach the stage of piety. Then he observes the piety of the tongue, deed, and heart, so that finally in the stage of certainty, which is granted to a small number of seekers, he attains complete certainty and intuitive knowledge, which is the highest position of existence and closeness to God. This knowledge is the encyclopedia of existential transformation and evolution of the mystic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl al-Bayt (AS)
  • Islam
  • Faith
  • Heart Acknowledgment
  • Journey to Allah
  • Stages
قرآن.
آمدی، عبد الواحد بن محمد (1410). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتب الاسلامیة.
ابن بابویه قمی، محمد بن علی (1404). من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1385). علل الشرائع، قم: داوری.
ابن‌ حیون مغربی، نعمان بن محمد (1385). دعائم الاسلام، قم: مؤسسة آل البیت (ع).
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1363). تحف العقول، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
امام علی بن الحسین (ع) (1376). الصحیفة السجادیة، قم: الهادی، چاپ اول.
انصاری، خواجه عبدالله (1417). منازل السائرین، تهران: دار العلم.
بحرالعلوم، محمدمهدی (1425). رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم، مشهد: ملکوت نور قرآن.
بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة بعثة.
بقلی شیرازی، روزبهان (1426). مشرب الارواح، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بلخی (مولوی)، جلال‌الدین (1373). مثنوی معنوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جعفر بن محمد بن الصادق (ع) (1377). مصباح الشریعة، ترجمه و شرح: گیلانی، قم: پیام حق.
حافظ شیرازی، شمس الدین محمد (1385). دیوان حافظ، تهران: زوّار.
حسن‌زاده آملی، حسن (1378). ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حقی بروسوی، اسماعیل (1138). تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
دیلمی، حسین بن محمد (1412). ارشاد القلوب، قم: الشریف الرضی.
سبزواری، ملا هادی (1372). شرح مثنوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سراج الطوسی، ابو نصر (1914). اللّمع فی التصوف، لیدن: مطبعة بریل.
سُلمی، ابو عبدالرحمن (1369). مجموعه آثار سُلمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
طریحی، فخر الدین بن محمد (1375). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی.
العجم، رفیق (1999). موسوعة مصطلحات التصوف الاسلامی، بیروت: مکتبة لبنان الناشرون.
فیض کاشانی، ملا محسن (1415). تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
فیض کاشانی، ملا محسن (1417). محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تهران: انتشارات اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الاصول الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
لاهیجی، محمد (1381). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: نشر علم، چاپ اول.
لیثی واسطی، علی بن محمد (1376). عیون الحکم والمواعظ، قم: دارالحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1404). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجهول (1363). اصطلاحات صوفیان مرآت العشاق، تحقیق: محمد روشن، تهران: اساطیر.
محمدی ری‌شهری، محمد (1389). میزان الحکمة، قم: دارالحدیث.
مصطفوی، محمد (1368). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.