بررسی تطبیقی ضوابط تأویل در تفسیر عرفانی سوره قدر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه عرفان، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

اعتقاد به وجود معانی ظاهری و باطنی قرآن، یا به عبارت دیگر تفسیر و تأویل قرآن از مباحث بحث‌برانگیزی است که محققان علوم قرآنی و اسلامی به آن توجه و اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند و به منظور جلوگیری از بدعت و ورود اندیشه‌هایی که با روح شریعت منافات دارد، ضوابط و معیارهایی را برای تأویل عرفانی یا درک حقیقت و باطن قرآن قائل شده‌اند. در پژوهش حاضر سه معیار مهم، شامل ارتباط بین تفسیر ظاهری و باطنی قرآن، مخالفت‌نداشتن معانی تأویلی با قواعد دینی و مخالفت‌نداشتن معانی تأویلی با عقل منور در تفسیر باطنی سوره قدر بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان داده است که معنای باطنی سوره قدر با اصول و ضوابط تأویل عرفانی مطابقت دارد، بدین معنا که معانی ظاهری این سوره در تفسیر باطنی‌اش نهفته است و با قواعد دین اسلام و عقل منور مخالفتی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Criteria of Allegorical Interpretation in the Mystical Exegesis of Surah Ghadr

نویسندگان [English]

  • Fereshteh Ghanbari sefat moghadam 1
  • Hosseyn mozaffari 2
1 PhD Student of Sufism and Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Department of Mysticism, Imam Khomeini Education and Research Institute, Qom, Iran
چکیده [English]

Belief in the exoteric and esoteric meanings of the Quran, or in other words, the exegesis and allegorical interpretation of the Quran is one of the controversial topics that the researchers of the Quranic and Islamic sciences have paid special attention to. They have established criteria and standards for mystical interpretation, understanding the truth, and the interior of the Quran. The present research examines three important criteria for the esoteric interpretation of Surah Ghadr as follows: the relationship between the external and internal interpretation of the Quran, the absence of exegetical meanings against religious rules, and the absence of exegetical meanings against enlightened intellect in the esoteric interpretation. The results of this study show that the esoteric meaning of Surah Ghadr corresponds to the principles and rules of mystical interpretation, that is, the exoteric meaning of this Surah is hidden in its esoteric interpretation and does not contradict the rules of Islam and enlightened intellect.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exegesis
  • Allegorical Interpretation
  • Rules of Allegorical Interpretation
  • Exoteric Meaning
  • Esoteric Meaning
  • Surah Ghadr
قرآن کریم (1376). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دار القرآن الکریم.
آملی، سید حیدر (1414). المحیط الاعظم والبحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز الحکیم، تهران: مؤسسة الطباعة والنشر.
ابن عربی، محیی الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.
ابن عربی، محیی الدین محمد (1422). تفسیر ابن عربی، تحقیق: سمیر مصطفی رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
امین، نصرت ‌بیگم (بی‌تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا: بی‌نا، چاپ اول.
امینی، حسن (1390). «انتقال‌پذیری تجربه عرفانی»، در: معارف عقلی، س6، ش3 (20)، ص47-76.
ایازی، محمدعلی (1386). تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، عروج.
بروجردی، محمدابراهیم (1366). تفسیر جامع، تهران: کتاب‌خانه صدر.
تهرانی، مجتبی (29/11/1373). سخنرانی.
جندی، مؤیدالدین (1381). شرح فصوص الحکم، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1399). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حسن‌زاده آملی، حسن (1385). شرح فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة، قم: طوبی.
حکیم، سعاد (بی‌تا). المعجم الصوفی: الحکمة فى حدود الکلمة، بیروت: دندرة للطباعة والنشر.
حویزی، عبد علی بن جمعه (1415). تفسیر نور الثقلین، تصحیح: هاشم رسولی، قم: اسماعیلیان.
راز شیرازی، ابوالقاسم (1363). مناهج انوار المعرفة فی شرح مصباح الشریعة، تحقیق و تصحیح: سید محمدجعفر باقری، تهران: خانقاه احمدی، چاپ دوم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار العلم والدار الشامیة.
رفیعی، رفیع‌الدین سید جعفر (1393). اسرار فاطمیه، قم: خورشید هدایت.
سلطان علی‌شاه، سلطان محمد بن حیدر (1372). متن و ترجمه فارسی تفسیر شریف بیان السعادة فی مقامات العبادة، سر الاسرار، تهران: بی‌نا، چاپ اول.
صحیفه سجادیه (1379). ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش.
صفی‌علی‌شاه، محمد حسن بن محمد باقر (1378). تفسیر قرآن صفی‌علی‌شاه، تهران: منوچهری.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
غزالی، ابوحامد محمد (1386). احیاء علوم الدین، ترجمه و تصحیح: حسین خدیوجم، تهران: علمی‌فرهنگی، چاپ ششم.
غزالی، محمد (1383). مشکاة الانوار، تحقیق و مقدمه: ابو العلاء عفیفی، قاهره: الدار القومیة للطباعة والنشر.
غزالی، محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتاب العربی.
فرات کوفی، ابی القاسم (1403). تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد کاظم، بیروت: نشر مؤسسه تاریخ عربی.
فرغانی، سعیدالدین (بی‌تا). مشارق الدراری شرح تائیهٔ ابن فارض، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، بی‌جا: بی‌نا.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415). تفسیر الصافی، تصحیح: سعید اعلمی، تهران: مکتبة الصدر.
قونوی، صدرالدین (1381). اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
قیصری، داود بن محمد (1375). شرح فصوص الحکم، تصحیح: جلال‌الدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول.
کاشانی، عبد الرزاق (1422). تفسیر ابن عربی: تأویلات کاشانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کاشانی، عبد الرزاق (1426). اصطلاحات صوفیه، تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت: دار الکتب الاسلامیة.
کرمانی، اوحدالدین (1366). دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی، تصحیح و تحقیق: احمد ابومحمود، تهران: سروش، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تصحیح و تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج4.
گنابادی، سلطان محمد (1408). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح و تحقیق: محمد روشن، تهران: اساطیر.
مظفری، حسین (1391). بررسی مبانی، ضوابط و روش‌های تأویل عرفانی قرآن کریم با تأکید بر تأویل‌های ملاصدرا و عارفان، استاد راهنما: سید یدالله یزدان‌پناه، رساله دکتری فلسفه، گرایش حکمت متعالیه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1378). سه رسائل فلسفی، مقدمه، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا (1388). ترجمه المراقبات، قم: قائم آل محمد.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (بی‌تا). کشف السرار و عدة الابرار، تصحیح: علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.
میرباقری، سید محسن (1381). «سخنی دربارهٔ شب قدر»، در: رشد آموزش قرآن، ش1.
نسفی، عزیزالدین (1381). زبدة الحقائق، تصحیح: حق‌وردی ناصری، تهران: طهوری، چاپ دوم.
یزدان‌پناه، سید یدالله (1395). فروغ معرفت، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.