بررسی مقایسه‌ای دیدگاه شریف مرتضی و قاضی عبدالجبار درباره آیه تطهیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، مؤسسه آموزش عالی فاطمة الزهرا، اصفهان، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، قم، ایران

چکیده

قسمت دوم آیه 33 احزاب، معروف به آیه تطهیر، از آیاتی است که مجادله‌های کلامی بسیار به همراه داشته است. روایات فراوانی در فریقین گویای رابطه حدیث کساء با آیه تطهیر است و «اهل بیت» در آیه را مختص به خمسه طیبه می‌داند. «عصمت» از موضوعات اختلافی فریقین در شروط امام است. شریف مرتضی برخلاف قاضی عبدالجبار آیه تطهیر را برهان روشن عصمت امام می‌داند. پراکندگی و نایکسانی در استدلال‌های کلامی مفسر معتزلی ذیل آیه تطهیر، ادله ناکافی، نادیده‌گرفتن روایات معتبر در شأن نزول آیه و تفاوت برداشت مفردات آیه از تلاش قاضی عبدالجبار برای اثبات مبانی اعتقادی‌اش در رد عصمت اهل بیت (ع) خبر می‌دهد. این نوشتار هم‌راستایی دیدگاه شریف مرتضای شیعی با قرآن را در دفاع از مکتب اهل بیت (ع) نشان می‌دهد و همچنین با بیان افتراق دیدگاه شیعه و معتزله در مبانی اعتقادی‌کلامی، مانند عصمت، نشان می‌دهد شیعه در این زمینه وامدار معتزله نبوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Sharif Mortaza and Ghazi Abd al-Jabbar's Views on al-Tathir Verse

نویسندگان [English]

  • mohammad moeinifar 1
  • leila abdollahi 2
  • Fatemeh Sadat Moshiriyan 3
  • fatemeh abdoly 3
1 Assistant Professor, Department of Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 PhD Student in Comparative Interpretation, Fatemah al-Zahra Institute of Higher Education, Isfahan, Iran
3 PhD Student in Quran and Hadith Sciences, University of Quran and Hadith, Qom, Iran,
چکیده [English]

The second part of verse 33 of Surah al-Ahzab, known as the verse of Tathir (purification), is one of the verses that have brought many theological controversies. Many Shiite and Sunni narrations show a relationship between the Hadith of Kasa and the verse of Tathir, and consider the title Ahl al-Bayt in the mentioned verse to be assigned to Khamsah Tayyabah (the Five Holy Progeny of the Prophet). One of the issues of disagreement between Shiites and Sunnis regarding the Imam's conditions is his infallibility. Sharif Mortaza, unlike Ghazi Abd al-Jabbar, considers the verse of Tathir as clear proof of the Imam's infallibility. Dispersion and instability in the theological arguments of the Mutazili commentator Ghazi Abd al-Jabbar under the verse of Tathir, as well as insufficient evidence, ignoring authentic narrations regarding the revelation of the verse, and the difference in the interpretation of the words of the verse indicate his efforts to prove the basis of his belief in rejecting the infallibility of Ahl al-Bayt (AS). This article shows the alignment of Sharif Mortaza's point of view with the Quran in defense of the Ahl al-Bayt school. In addition, by expressing the difference between Shiite and Mutazilite views on theological beliefs, such as infallibility, the research demonstrates that Shiism did not rely on Mutazila in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Tathir Verse
  • Sharif Mortaza
  • Abd al-Jabbar
  • Infallibility
  • Ahl al-Bayt (AS)

مراجع

قرآن کریم (1388). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ ششم.
آلوسی، محمد بن عبدالله (1415). روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1368). النهایة فی غریب الحدیث والاثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1414). الاعتقادات، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
ابن‌ حنبل، احمد (1420). مسند، تحقیق: شعیب الأرنؤوط والآخرون، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانیة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1403). البدایة والنهایة، بیروت: بی‌نا.
امین، احمد (1420). ضحی الاسلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ترمذی، محمد بن عیسی (1401). سنن الترمذی، تحقیق: احمد محمد شاکر، قاهره: دار الحدیث.
جعفریان، رسول (1372). مناسبات فرهنگی معتزله و شیعه، تهران: مکتبة لبنان ناشرون.
جمعی از محققان (1394). آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، به کوشش: محمد اسعدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم.
حسکانی، عبیدالله بن احمد (1411). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حلی، جعفر بن محمد (1414). المسلک فی اصول الدین والرسالة المانعیة، تحقیق: رضا استادی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1363). انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق: محمد نجمی زنجانی، قم: الشریف الرضی، چاپ دوم.
دائرة‌المعارف قرآن کریم (1383). قم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، بوستان کتاب.
ذهبی، محمد حسین (بی‌تا). التفسیر والمفسرون، بیروت: دار الکتب الحدیثة.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن، مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دار القلم.
رضوانی، علی‌اصغر (1384). شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، تهران: مشعر، چاپ دوم.
سبحانی، جعفر (1378). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: توحید.
سبحانی، جعفر (1383). منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
سجستانی، ابی داوود (بی‌تا). سنن ابی داوود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (1403). الدر المنثور، قم: کتاب‌خانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1250). تنزیه الانبیاء، قم: الشریف الرضی.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1387). جمل العلم والعمل، نجف اشرف: مطبعة الآداب.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1405). رسائل شریف مرتضی، قم: دار القرآن الکریم.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1410). الشافی فی الامامة، تهران: مؤسسة الصادق، چاپ دوم.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1411). الذخیرة فی علم الکلام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شریف مرتضی، علی بن حسین (1998). امالی المرتضی، قاهره: دار الفکر العربی.
صادقی تهرانی، محمد (1406). الفرقان فی تفسیر القرآن، قم: فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیة.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخر الدین بن محمد (1375). مجمع البحرین، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
علم الهدی، علی بن حسین (1431). تفسیر الشریف المرتضی، تصحیح: مجتبی احمد موسوی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
فیض کاشانی، ملا محسن (1415). تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، الطبعة الثانیة.
قاضی عبد الجبار، احمد بن عبد الجبار (1422). شرح الاصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قاضی عبد الجبار، احمد بن عبد الجبار (1962-1965). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، قاهره: الدار المصریة.
قاضی عبد الجبار، احمد بن عبد الجبار (1972). المنیة والامل، اسکندریه: دار المطبوعات الجامعیة.
قاضی عبد الجبار، احمد بن عبد الجبار (بی‌تا الف). تنزیه القرآن عن المطاعن، بی‌جا: دار النهضة الحدیثة.
قاضی عبد الجبار، احمد بن عبد الجبار (بی‌تا ب). متشابه القرآن، قاهره: مکتبة دار التراث.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368). کنز الدقائق، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1375). اصول الکافی، ترجمه: محمدباقر کمره‌ای، قم: اسوه، چاپ سوم.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مظفر، محمد حسن (1422). دلائل الصدق، قم: مؤسسة آل ‌البیت.
مفید، محمد بن نعمان (1413). اوائل المقالات فی مذاهب المختارات، قم: المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار