بررسی روایی مکانمندی خدا از دیدگاه امامیه و سلفیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف تبیین مسئله «مکانمندی خدا» و با بررسی روایات امامیه و سلفیان درباره این موضوع، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که: روایات سلفیان در این باب، چه چیزی را ثابت می‌کند و ائمه اهل‌ بیت (ع) در تقابل با آنها چه واکنشی داشته‌اند؟ این نوشتار با استفاده از رویکرد توصیفی با تبیین و تحلیل روایات و دیدگاه‌های علمای سلفی و تطبیق آن با روایات امامان شیعه به این نتایج رسیده است که ماحصل روایاتی که سلفیان پذیرفته‌اند، «مکانمند»‌بودن خدا را ثابت می‌کند و در نهایت سر از تجسیم و تشیبه درمی‌آورد؛ اما ائمه اهل ‌بیت (ع) همواره این روایات را نقد کرده و مردود دانسته‌اند. هرچند روایاتی نیز در منابع شیعه یافت می‌شود که سلفیان از آنها برای تأیید دیدگاه خود استفاده کرده‌اند؛ اما یا از نظر سندی ضعیف‌اند یا از نظر دلالی مستمسک مطمئنی برای سلفیان به شمار نمی‌روند، زیرا با توجه به مبنای امامان شیعه در لزوم تأویل نصوص، همه آنها همانند آیات صفات خبری، به معانی مجازی، استعاره‌ای و کنایی حمل می‌شوند. در نتیجه این ملاک سنجش را نیز به ما می‌دهد که هر روایتی در منابع امامیه که موافق دیدگاه سلفی‌ها در باب مکانمندی خدا باشد، اعتبار ندارد و نمی‌تواند مؤید دیدگاه سلفیان باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Narrative Investigation of God's Spatiality from the Perspective of Imamiyyah and Salafiyyah

نویسندگان [English]

  • sayed mohammad yazdani 1
  • ali akkah bedashti 2
1 PhD Student in Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Professor, Department of Philosophy and Theology, University of Qom, Qom, Iran,
چکیده [English]

This research aims to explain the issue of "God's spatiality", and by examining Imami and Salafi traditions, it seeks to find the answer to the questions: What do the Salafi traditions prove in this regard? And how did the Imams of Ahl al-Bayt (AS) react to them? Using the descriptive approach i.e. explaining and analyzing the traditions and views of Salafi scholars and comparing them with the traditions of Shiite Imams, the article concludes that the traditions accepted by Salafis generally prove God's spatiality and ultimately end up with incarnation and anthropomorphism. But the Imams of Ahl al-Bayt (AS) have always criticized and rejected these traditions. However, there are some traditions in Shiite sources that Salafis have used to confirm their own views. Yet, they are either weak in terms of narration transmission or unreliable for Salafis in terms of connotation and meaning. This is because, according to the intellectual basis of the Shiite Imams regarding the necessity of allegorical interpretation of texts, all of them are taken as figurative, metaphorical, and ironic meanings, just like the verses of narrative attributes. Consequently, this criterion is also obtained that any narration in the Imami sources that agrees with the Salafi view on God's spatiality, is not valid and cannot support the Salafis' point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God's Spatiality
  • Equator
  • Hadith of al-Atit
  • Descent of God to the Sky
  • Hadith of Estalgha
قرآن کریم.
آل‌ الشیخ، عبد اللطیف‌ بن ‌عبد الرحمن (1412). مجموعة الرسائل والمسائل النجدیة، ریاض: دار العاصمة.
آل ‌الشیخ، محمد بن‌ إبراهیم (1399). فتاوی و رسائل، تحقیق: محمد بن‌ عبد الرحمن ‌بن ‌قاسم، مکة: مطبعة الحکومة.
آل ‌بوطامی البنعلی، احمد بن ‌حجر (1415). العقائد السلفیة بأدلتها النقلیة والعقلیة، قطر: دار الکتب القطریة.
آل‌ معمر، حمد بن ‌ناصر بن‌ عثمان (1413). التحفة المدنیة فی العقیدة السلفیة، تحقیق: عبد السلام آل عبد الکریم، ریاض: دار العاصمة.
ابن بطوطة، محمد بن عبد الله (1407). تحفة النظار، به کوشش: شیخ محمد منعم العریان، بیروت: دار احیاء العلوم.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1411). درء تعارض العقل والنقل، تحقیق: محمد رشاد سالم، مدینة منورة: جامعة مدینة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1414). شرح حدیث النزول، تحقیق: محمد بن عبد الرحمن الخمیس، ریاض: دار العاصمة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1425). مجموع الفتاوی، تحقیق: عبد الرحمن ‌بن‌ محمد بن‌ قاسم، قاهره: مکتبة ابن تیمیة.
ابن‌ تیمیه، احمد بن‌ عبد الحلیم (1426). بیان تلبیس الجهمیة، تحقیق: گروهی از محققان، ریاض: مجمع ملک فهد.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1414). الدرر الکامنة، به کوشش: سالم الکرنکوی الآلمانی، بیروت: دار الجیل.
ابن ‌عثیمن، محمد بن‌ صالح (1426). شرح العقیدة السفارینیة، ریاض: مدار الوطن.
ابن ‌عثیمین، محمد بن‌ صالح (1413). مجموع فتاوی، تحقیق: فهد بن ‌ناصر بن‌ ابراهیم، ریاض: دار الوطن.
ابن‌ عثیمین، محمد بن ‌صالح (1421). شرح العقیدة الواسطیة، تحقیق: سعد بن‌ فواز الصمیل، دمام: دار ابن ‌الجوزی.
ابن ‌عربی، ابو بکر محمد بن‌ عبد الله (1394). العواصم من القواصم، تحقیق: عمار طالبی، قاهره: مکتبة دار التراث.
ابن قولویه، جعفر بن محمد (1417). کامل الزیارات، به کوشش: شیخ جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر الفقاهة.
ابن‌ قیم الجوزیه، محمد بن‌ أیوب (1406). الصواعق المرسلة علی الجهمیة والمعطلة، تحقیق: علی ‌بن ‌محمد الدخیل ‌الله، ریاض: دار العاصمة.
ابن ‌قیم الجوزیه، محمد بن‌ أیوب (1416). بدائع الفوائد، تحقیق: هشام عبد العزیز عطا والآخرون، مکة المکرمة: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن ‌قیم الجوزیه، محمد بن‌ أیوب (1428). الکافیة الشافیة فی الإنتصار للفرقة الناجیة، تحقیق: محمد بن عبد الرحمن العریفی والآخرون، ریاض: دار عالم الفوائد.
ابن ‌قیم الجوزیه، محمد بن‌ أیوب (1431). اجتماع جیوش الاسلامیة، تحقیق: زائد بن احمد النشیری و بکر بن‌ عبد الله ابو زید، ریاض: دار عالم الفوائد.
ابن‌ کثیر، اسماعیل ‌بن ‌عمر (1419). جامع المسانید والسنن، تحقیق: عبد الملک ‌بن‌ عبد الله ‌بن ‌دهیش، بیروت: دار خضر.
أبو حیان اندلسی، محمد بن‌ یوسف (بی‌تا). النهر الماد من بحر المحیط، تحقیق: بوران الصناوی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
بحرانی، میثم ‌بن ‌علی ‌بن ‌میثم (1406). قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید حمد حسینی، قم: مکتبة آیة الله مرعشی.
بن‌ باز، عبد العزیز بن‌ عبد الله (1420). مجموع فتاوی و مقالات متنوعة، تحقیق: محمد بن‌ سعد الشویعر، ریاض: دار القاسم.
بیهقی، احمد بن ‌حسین (1412). کتاب الأسماء والصفات، به کوشش: مقبل‌ بن‌ هادی الوادعی، جده: مکتبة السوادی.
جواهری، محمد (1424). المفید من معجم رجال الحدیث، قم: کتاب‌خانه محلاتی.
حاجی خلیفه، مصطفی ‌بن ‌عبد الله (1360). کشف الظنون، تحقیق: محمد شرف‌الدین، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حصنی دمشقی، ابو بکر بن‌ محمد بن‌ عبد المؤمن (1424). دفع شبه من شبّه و تمرد، تحقیق: عبد الواحد مصطفی، قاهره: دار المصطفی.
خلال، احمد بن‌ محمد (1410). السنة، تحقیق: عطیة الزهرانی، ریاض: دار الرایة.
خمیس، محمد بن‌ عبد الرحمن (1420). اعتقاد أئمة السلف أهل الحدیث، کویت: دار إیلاف الدولیة.
خوئی، ابو القاسم (1413). معجم رجال الحدیث، نجف: مؤسسة الإمام الخوئی.
دارمی، عثمان ‌بن ‌سعید (1419). نقض عثمان ‌بن ‌سعید، تحقیق: منصور بن‌ عبد العزیز السماری، ریاض: مکتبة أضواء السلف.
دشتی، أبو محمد محمود بن‌ أبی ‌القاسم (1420). إثبات الحد لله وبأنه قاعد و جالس علی عرشه، تحقیق: مسلط‌ بن‌ بند العتیبی و عادل الحمدان، جده: بی‌نا.
ذهبی، محمد بن‌ احمد (1420). کتاب العرش، تحقیق: محمد بن‌ خلیفه التمیمی، ریاض: مکتبة أضواء السلف.
راجحی، عبد العزیز بن‌ فیصل (1419). قدوم کتائب الجهاد، ریاض: دار الصمیعی.
الرباط، خالد (1430). الجامع لعلوم الإمام أحمد، تحقیق: سید عزت عید والآخرون، فیوم: دار الفلاح، الطبعة الاولی.
صدوق، محمد بن‌ علی (1413). من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عبد الرحمن ‌بن ‌حسن‌ بن‌ محمد بن‌ عبد الوهاب (1402). فتح المجید شرح کتاب التوحید، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مکتبة دار البیان.
عبد اللطیف ‌بن ‌عبد الرحمن‌ بن‌ حسن‌ بن‌ محمد بن ‌عبد الوهاب (1345). مجموعة الرسائل والمسائل، تحقیق: شیخ سلیمان ‌بن ‌سحمان و رشید رضا، قاهره: مطبعة المنار.
عبد الله ‌بن ‌محمد بن‌ عبد العزیز (1412). التوحید و بیان العقیدة السلفیة النقیة، تحقیق: أشرف بن ‌عبد المقصود، ریاض: مکتبة طبریة.
عیاشی، محمد بن‌ مسعود (بی‌تا). تفسیر العیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة.
فتاحی‌زاده، فتحیه (1387). «اعتبارسنجی روایات تفسیری علی ‌بن ‌ابراهیم در تفسیر قمی»، در: مطالعات اسلامی، ش80، ص143-159.
فراء، أبو یعلی محمد بن ‌الحسین (1407). إبطال التأویلات لأخبار الصفات، تحقیق: محمد بن ‌حمد النجدی، کویت: دار الإیلاف.
 
فوزان، صالح‌ بن‌ فوزان (1412). الإرشاد الی صحیح الإعتقاد، ریاض: الریاسة العامه لإدارات البحوث العلمة والإفتاء.
قمی، علی‌ بن‌ إبراهیم (1404). تفسیر القمی، تحقیق: سید طیب موسوی الجزائری، قم: مؤسسة دار الکتاب.
کتانی، عبد الحی ‌بن ‌عبد الکبیر (1402). فهرس الفهارس والأثبات، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار الغرب.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب‌ بن ‌اسحاق (1429). الکافی، قم: دار الحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مجلسی، محمد باقر (1404). مرآة العقول، تحقیق: سید هاشم رسولی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
www.fnoor.com/main/articles.aspx?article_no=12548