زبان بدن در تصوف و عرفان اسلامی: زمینه‌ای برای آموزش بازیگران ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

3 استادیار گروه فلسفه، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

«زبان بدن» بازیگر، یکی از مهم‌ترین ابزارهای جان‌بخشی به شخصیت‌های نمایشی است که می‌تواند نشان‌دهنده جغرافیا، تاریخ، فرهنگ و جامعه محل رخداد متن نمایشی نیز باشد. «فرهنگ عرفانی ایران»، به‌ویژه بخشی که در طول قرون سوم تا نهم هجری در بستر اسلام شکوفا شد، بر حالات بدنی خاصی تأکید می‌کند. بازیگر با کاربرد این حالات بدنی ضمن به‌کارگیری کلام، می‌تواند نوعی سلوک روحانی را تجلی بخشد. پژوهش‌های معاصر در زمینه‌های «ارتباط غیرکلامی» و «فرهنگ بصری» نیز همین موضوع را از زاویه روان‌شناختی و جامعه‌شناسانه بررسی کرده‌اند. «سیستم بازیگری استانیسلاوسکی» که نوعی نظام به‌نسبت تازه آموزش بازیگری در صد سال اخیر است، ریشه‌های درونی اعمال بدنی را بررسی کرده است. این مقاله به روش مقایسه‌ای‌تحلیلی زبان بدن را در سه ‌زمینه مذکور در مقایسه با تصوف و عرفان اسلامی می‌کاود و نشان می‌دهد با آموزش کیفیت زبان بدن عارفان مسلمان، از طریق داستان‌ها و متون عرفانی به بازیگر، او قادر خواهد بود بدنش ‌را به ‌عنوان رسانه هنری پیراسته کند و به ‌تجسمی خلاقانه‌تر، بومی‌تر و اصیل‌تر از نقشش دست یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Body Language in Sufism and Islamic Mysticism: A Context for Training Iranian Actors

نویسندگان [English]

  • Amir Amiri 1
  • Hamid Reza Afshar 2
  • Mehrdad Amiri 3
1 PhD Graduate in Art Research, University of Art, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Theater, University of Art, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Philosophy, Lorestan University, Lorestan, Iran
چکیده [English]

The actor's "body language" is one of the most important tools for invigorating the characters of the play, which can also represent the geography, history, culture, and society of the play. The mystical culture of Iran, especially the part that flourished in the context of Islam during the 3rd to 9th centuries AH, emphasizes certain bodily states. By using these body postures, the actor can manifest a kind of spiritual behavior while using words. Contemporary studies in the fields of "non-verbal communication" and "visual culture" have investigated the same issue from a psychological and sociological angle. Stanislavski's acting system, which is a relatively new system of acting training in the last hundred years, has explored the inner roots of bodily actions. Using the comparative-analytical method this article deals with the body language in the three mentioned fields in comparison with Sufism and Islamic mysticism. It shows that by teaching the quality of body language of Muslim mystics, through mystical stories and texts to the actor, he will be able to dress up his body as an artistic medium and achieve a more creative, indigenous, and original image of his role.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Body Language
  • Islamic Mysticism
  • Non-verbal Communication
  • Acting
  • Acting training
آزمایش، سید مصطفی (1380). عرفان ایران: مجموعه مقالات، تهران: حقیقت، چاپ اول.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1377). الاهیات نجات، ترجمه و پژوهش: یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
استانیسلاوسکی، کنستانتین سرگیوویچ (1387). آماده‌سازی هنرپیشه: مجموعه آثار استانیسلاوسکی، ج1، آماده سازی هنرپیشه، تهران: سروش، چاپ چهارم.
ایزوتسو، توشیهیکو (1349). «ساختمان اساسی تفکر فلسفی در اسلام»، ترجمه: غلام‌رضا اعوانی، در: معارف اسلامی، ش11، ص63-69.
براکت، اسکار جی. (1380). تاریخ تئاتر جهان، ترجمه: هوشنگ طاهری، تهران: مروارید، چاپ سوم، ج1 و 3.
بورکهارت، تیتوس (1386). زبان و بیان در هنر اسلامی، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
تقی، شکوفه (1387). دو بال خرد: عرفان و فلسفه در رسالة الطیر ابن‌سینا، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
جامی، عبدالرحمن (1378). مثنوی هفت اورنگ، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول، ج1 و 2.
چخوف، میخائیل (1389). بازیگری، ترجمه: کیاسا ناظران، تهران: قطره، چاپ سوم، ج2.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین (1362). دیوان اشعار، به کوشش: پرویز ناتل خانلری، تهران: شرکت طبع کتاب.
خاکی، محمدرضا (1387). «ظهور شیوه‌های نوین بازیگری در قرن نوزدهم و نیمهٔ اول قرن بیستم»، در: هنرهای زیبا، ش34، ص111-118.
دانشور، داوود (1384). صدا و بیان برای بازیگر (1)، تهران: سمت، چاپ دوم.
دهباشی، مهدی؛ میرباقری، سید علی‌اصغر (1391). تاریخ تصوف، تهران: سمت.
رسولی بیرامی، ناصر (1387). بررسی تطبیقی اندیشه‌های افلاطون و مولوی، تهران: بهجت، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1344). ارزش میراث صوفیه، تهران: آریا.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1360). دنبالهٔ تصوف در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ هفتم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1385). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
سجادی، سید ضیاءالدین (1374). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدین (1382). گلستان، به کوشش: محمدعلی فروغی، تهران: سرایش، چاپ اول.
سهروردی، ابوحفص عمر شهاب الدین (1386). عوارف المعارف، تهران: علمی و فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمهٔ: هانری کربن، سید حسین نصر، نجف‌قلی حبیبی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1377). قصه‌های شیخ اشراق، ویرایش: جعفر مدرس صادقی، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.
شاه‌نعمت‌الله ولی (1385). کلیات اشعار شاه‌نعمت‌الله ولی، به کوشش: جواد نوربخش، تهران: یلدا قلم، چاپ یازدهم.
شریبر، تری (1395). تکنیک‌های پیشرفته بازیگری، ترجمه: امیر امیری، تهران: انتشارات آموزش و پژوهش سازمان صدا و سیما.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1384). منطق الطیر، تصحیح: محمدرضـا شـفیعی کـدکنی، تهـران: سخن، چـاپ دوم.
غزالی، احمد (1352). رسالهٔ سوانح و رساله‌ای در موعظه، به کوشش: جواد نوربخش، تهران: فردوسی، چاپ اول.
غنی، قاسم (1331). «بحثی در تصوف»، در: یغما، ش6، ص17.
فهیمی‌فر، اصغر (1388). «جستاری در زیبایی‌شناسی هنر اسلامی»، در: فرهنگ و هنر، ش2،
ص73-82.
قشیری، ابوالقاسم (1391). رساله قشیریه، ترجمه: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصـحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی.
کین، مایکل (1387). بازیگری سینما، ترجمه: محمدباقر قهرمانی، تهران: سورهٔ مهر، چاپ دوم.
گامبریج، ارنست (1394). تاریخ هنر، ترجمه: علی رامین، تهران: نی، چاپ هفتم.
مبلغی آبادانی، عبدالله (1376). تاریخ صوفی و صوفی‌گری، تهران: حُر، چاپ اول.
مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد (1374). مثنوی معنوی، به کوشش: رینولد الین نیکلسون، تهران: بهزاد، چاپ هفتم.
ناصح، محمدمهدی (1382). «فرهنگ و جهان‌بینی در آثار عرفانی فارسی»، در: مجلهٔ علوم و ادبیات انسانی دانشگاه بیرجند، ش3، ص163-176.
نصر، سید حسین (1388). عرفان اسلامی در شرق و غرب: گفت‌وگوی دکتر سید سلمان صفوی با پروفسور سید حسین نصر، قم: سلمان آزاده.
 
نظامی گنجوی، ابومحمد الیاس بن یوسف (1379). لیلی و مجنون، تصحیح: وحید دستگردی، تهران: سوره مهر.
هاج، آلیسون (1389). آموزش و پرورش بازیگر در قرن بیستم، ترجمه: داوود دانشور، منصور براهیمی و مجید اخگر، تهران: سمت، چاپ اول.
Beattie, Geoffrey (2003). Visible Thought, New York: Routledge.
Eliade, Mircea (1975). Patanjali and Yoga, Trans. Charles Lam markmann, New York: Schochen.
Hagen, Uta (1973). Respect for Acting, New York: Macmillan.
Helps, Vanessa (1992). Negotiating Evry Body Wins, BBC Books.
Sussman, Lyle (1998). Comex: The Communication Experienne in Human Relations, South-western Publishing.
Mehrabian, Albert (1968). “Communication Without Words”, in: Psychology Today, 2 (9): pp. 52-55.