سطحی‌نگری سلفیه معاصر در تفسیر متون دینی و پیامدهای اجتماعی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن‌پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

رویکرد قشری سلفیه، به‌ویژه سلفیه معاصر، در تفسیر متون دینی، پیامدهای اجتماعی و سیاسی زیانباری برای جامعه اسلامی و نیز جامعه جهانی در پی داشته است. در عرصه اجتماعی، شبهه‌افکنی در اعتقادات درون جوامع اسلامی، تشدید اختلافات مذهبی و فرقه‌ای، تکفیر گسترده مخالفان، ترویج تحجرگرایی، مخالفت با تقریب مذاهب اسلامی و در نتیجه جلوگیری از شکل‌گیری امت اسلامی از مهم‌ترین این پیامدها است. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی بر اساس تحلیل گفتمان، با مطالعه و بررسی آثار علمی دانشمندان بزرگ سلفیه و پی‌گیری اقدامات عملی‌شان در جامعه اسلامی به این نتیجه می‌رسد که تفسیر سطحی، بدون ضابطه و انحصارگرایانه سلفیه افراطی از مفاهیم محوری اسلام مانند «توحید»، «ایمان»، «شرک»، «کفر» و «بدعت»، بن‌مایه تفرقه و عامل اصلی فرقه‌سازی درون‌مذهبی و تشکیل گروه‌های تکفیری بوده و در نتیجه زمینه و بستر سناریوی اسلام‌هراسی را در جهان، بیش از پیش، فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Superficial Approach of Contemporary Salafism to the Interpretation of Religious Texts and Its Social Consequences

نویسنده [English]

  • Ali Fathi
Associate Professor, Department of Quranic Studies, Research Institute of Hawzeh and University, Qom, Iran
چکیده [English]

The superficial approach of Salafism, especially contemporary Salafism, to the interpretation of religious texts has resulted in harmful social and political consequences for the Islamic community as well as the world society. The most important of these consequences in the social arena are as follows: casting doubts on the beliefs within Islamic societies, intensifying religious and sectarian differences, widespread excommunication of opponents, promotion of petrification, opposition to the convergence of Islamic denominations, and preventing the formation of the Islamic community. This research, using the descriptive-analytical method based on discourse analysis, studying and examining the scientific works of the great Salafi scholars and following their practical actions in the Islamic community, comes to the conclusion that the superficial, irregular, and exclusivist interpretation of the fundamental concepts of Islam such as monotheism, faith, polytheism, disbelief, and heresy by the extreme Salafis has been the source of division and the main factor in the creation of intra-religious sects as well as excommunication groups. As a result, this kind of interpretation has provided the basis for the scenario of Islamophobia in the world, more than ever before.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Salafism
  • Religious Texts
  • Faith
  • Excommunication
  • Heresy
  • Intra-religious Sectarianism
  • Islamophobia
قرآن کریم.
ابن ‌ابی‌ العزّ حنفی، علی‌ بن‌ محمد (بی‌تا). شرح الطحاویة فی العقیدة السلفیة، تحقیق: احمد محمد شاکر، خارطوم: دار السودانیة للکتب.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (1406). منهاج السنة، تحقیق: محمد رشاد سالم، السعودیة: جامعة الامام محمد بن سعود، مؤسسة قرطبة.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (1408). التفسیر الکبیر، تحقیقِ: عبد الرحمن عمیرة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (1426). مجموع فتاوی شیخ الاسلام، بیروت: مکتبة الرشد.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (1427). درء التعارض العقل والنقل، الریاض: مکتبة الرشد، ناشرون.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (1993). الردّ علی المنطقیین، بیروت: دار الفکر اللبنانی.
ابن ‌تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (2002). مقدمة فی اصول التفسیر، ریاض: دار المؤید.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (2006). قاعدة الجلیلة فی التوسل والوسیلة، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌ تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (بی‌تا الف). اقتضاء الصراط المستقیم مخالفة أصحاب الجحیم، تحقیقِ: ناصر بن‌ عبد الکریم، الریاض: مکتبة الرشد.
ابن ‌تیمیة، احمد بن‌ عبد الحلیم (بی‌تا ب). مختصر منهاج السنة، اختصار عبد الله غنیمان، ترجمة: اسحاق دبیری، مدینة منورة: بی‌نا.
ابن حنبل، احمد (1421). مسند الامام احمد بن‌ حنبل، قاهره: مؤسسة الرسالة.
ابن‌ عبد الوهاب، سلیمان (1306). فصل الخطاب من کتاب الله و حدیث الرسول و کلام العلماء فی مذهب ابن ‌عبد الوهاب، بمبئی: بی‌نا.
ابن‌ عثیمین، محمد بن صالح (1404). عقیدة اهل السنة والجماعة، ریاض: مدار الوطن للنشر.
ابن‌ عثیمین، محمد بن‌ صالح (1426). مجموع فتاوی و رسائل، الریاض: دار الثریا للنشر والتوزیع.
ابن ‌فارس، احمد (1387). ترتیب مقاییس اللغة، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ابن ‌قیم جوزیه، محمد بن ابی ‌بکر (1417). مختصر الصواعق المرسلة علی الجهمیة والمعطّلة، تحقیقِ: رضوان جامع رضوان، قاهرة: دار الفکر.
ابو زهره، محمد (1996). تاریخ المذاهب الاسلامیة، القاهرة: دار الفکر العربی.
اسپوزیتو، جان ال. (1388). دائرة‌المعارف جهان نوین اسلام، ترجمه و تحقیق زیر نظر:ِ حسن طارمی‌راد، محمد دشتی و مهدی دشتی، تهران: نشر کتاب.
افتخاری، اصغر (1389). «دو چهره اسلام‌هراسی سلبی و ایجابی در تبلیغات غرب»، در: رسانه، س20، ش3، ص37-39.
ألگار، حامد (2006). الوهابیة: مقالة نقدیة، ترجمة: عباس خضیر کاظم، ألمانیا: منشورات الجمل.
امین، سید محسن (1432). کشف الارتیاب فی اتباع محمد بن‌ عبد الوهاب، تهران: المجمع العالمی لأهل البیت (ع).
امینی، عبد الحسین (1424). موسوعة الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، قم: مرکز الغدیر.
بخاری، محمد بن‌ اسماعیل (1407). صحیح البخاری، بیروت: دار القلم.
بغدادی، عبد القاهر بن‌ طاهر (1424). الفرق بین الفرق، بیروت: دار المعرفة.
بلال، محمد یوسف (2015). بدع السلفیة الوهابیة فی هدم الشریعة الاسلامیة، القاهرة: مکتبة جزیرة
الورد.
بن باز، عبد العزیز بن‌ عبد الله (1420). مجموعة فتاوی و مقالات متنوعة، تحقیق: محمد بن‌ سعد الشویعر، بی‌جا: دار القاسم.
بوطی، محمد سعید رمضان (1416). و هذه مشکلاتنا، دمشق: مکتبة الفارابی.
جمعی از نویسندگان (1409). الموسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت: وزارة الاوقاف والشئون الاسلامیة.
خطیب، محمد عوض (1432). الوهابیة، فکرا و ممارسة، بیروت: مرکز الغدیر.
الدویش، أحمد بن‌ عبد الرزاق (بی‌تا). فتاوی اللجنة الدائمة، اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء، الریاض: رئاسة إدارة البحوث العلمیة والإفتاء، الإدارة العامة للطبع.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار الشامیة
زلوم، عبد الحق (2011). الربیع العربی ثورة أم فوضی غیر خلاقة، بیروت: دار الطلیعة.
سیسی، محمد (1431). مدرسة السلفیة فی التفسیر، القاهرة: دار السلام.
شعراوی، محمد متولی (2010). اتبعوا ولا تبتدعوا فقد کُفیتم، بیروت: المکتبة العصریة.
شکری، مصطفی (بی‌تا الف). التبیین، نسخه خطی، بی‌جا: بی‌نا.
شکری، مصطفی (بی‌تا ب). الحجیات، نسخه خطی، بی‌جا: بی‌نا.
شهرستانی، محمد بن‌ عبد الکریم (1364). الملل والنحل، قم: منشورات الشریف الرضی.
صالح، سعد الدین السید (1420). الفرق والجماعات الإسلامیة المعاصرة و جذورها التاریخیة، بی‌جا: دار أحد.
طبرسی، ابو منصور (1403). الإحتجاج، مشهد: نشر المرتضی.
طبری، محمد بن‌ جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
عبد المالکی، سعید (1394). تحلیل روان‌شناختی پدیده داعش، تهران: نشر علم.
عطاونة، محمد (2014). الإسلام الوهابی فی مواجهة تحدیات الحداثة، ترجمه: ابوبکر با قادر، بیروت: الشبکة العربیة للأبحاث والنشر.
عیوضی، محمدرحیم؛ فلاح حسینی، مهسا (1396). «اسلام‌هراسی و سناریوهای پیش روی آن»، در: مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره 6، ش3 (23)، ص75-92.
فوزان، صالح (1412). البدعة: تعریفها، انواعها و احکامها، الریاض: دار العاصمة.
فوزان، صالح (بی‌تا). کتاب التوحید (کتاب درسی دانش‌آموزان کلاس اول دبیرستان سعودی)، ریاض: بی‌نا.
فیروزآبادی، محمد بن‌ یعقوب (1415). القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
قفاری، ناصر بن‌ عبد الله (1428). مسئلة التقریب بین أهل السنة والشیعة، بی‌جا: دار طیبة للنشر والتوزیع.
قوسی، مفرح ‌بن ‌سلیمان (1422). المنهج السلفی، الریاض: دار الفضیلة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، تحقیق و تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مالکی، حسن‌ بن‌ فرحان (1435). جذور داعش، قراءة فی تراث الوهابیة و علماء السعودیة، بیروت: دار المحجة البیضاء.
متقی الهندی، علی بن حسام الدین (1409). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق: بکری حیانی، صفوة السقا، بیروت: مؤسسهٔ الرسالة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمد نصیر، آمنة (بی‌تا). الشیخ الامام محمد بن‌ عبد الوهاب و منهجه فی مباحث العقیدة، بی‌جا: المکتبة الشاملة.
مشعبی، عبد المجید بن‌ سالم (1418). منهج ابن‌ تیمیة فی مسألة التکفیر، ریاض: دار أضواء السلف.
مطهری مرتضی (1389). مجموعه ‌آثار (نرم‌افزار)، قم: صدرا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
مویشیر، مشعل عبد الرحمن (2015). الارهاب و آثاره بالعلاقات الدولیة، بیروت: دار العربیة للعلوم ناشرون.
نیسابوری، مسلم‌ بن ‌حجاج (1407). صحیح مسلم، بیروت: مؤسسة عزّ الدین.
Egorova, Y.; Tudor, P. (2003). Jews, Muslims, and Mass Media: Mediating the Other, London: Routledge Curzon.
Shryock, Andrew (2010). Islamophobia: Beyond the Politics of Enemy and Friend, Indiana: Indiana University Press.
Sposito, John L. (1995). The Oxford of Modern Islamic World, London: Oxford University Press.