آسیب‌شناسی تأثیر باورهای منجی‌گرایانه در تقویت اندیشه بنیادگرایی اسلامی: بررسی الگوی بنیادگرایی داعش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه بین‌المللی اهل البیت (ع)، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد عرفان اسلامی، دانشگاه بین‌المللی اهل البیت (ع)، ایران

چکیده

ادیان و فرقه‌های مختلف معنوی، نویدِ سعادت و رهایی انسان از نابهنجاری‌های زندگی را می‌دهند و در راستای این بشارت، وعده‌هایی را نیز یدک می‌کشند که در زاویه‌هایی از آن، خواسته یا ناخواسته، مسائلی نهفته است که به‌شدت هزینه‌زا است. یکی از این مسائل آموزه «منجی‌باوری و موعودگرایی» است. داشتن منجی‌ای که انسان را به تمام ظرفیت‌های بالقوه خویش برساند و اجتماع را به آرمان‌شهر موعود تبدیل کند می‌تواند همراه با مفهومی مثبت از انتظار زمینه‌ساز اصلاح فردی و جمعی باشد. امّا از سوی دیگر، منجی‌گرایی آنچنان فریبنده است که باورمندان به آن را در مشبّک خویش به گروگان بگیرد و از آنها پرخاشگرانی علیه دیگرانی بسازد که از نظر آنها، مانع آمدن منجی و تشکیل مدینه آرمانی هستند. در آسیب‌شناسی مسئله منجی‌باوری، چگونگی و چرایی تبدیل اندیشه‌ای اصلاحی که قابلیت بهبود اوضاع زیستی را در خود دارد، به بنیادگرایی وحشتناک بررسی می‌شود. تحقیق حاضر با جزء‌پژوهی درباره منجی باوری در نگاه گروه سلفی داعش، مسیر تبدیل ایدئولوژی بازگشت به خلافت (به عنوان نوعی تمدن الگوی اسلامی) به تشکیل گروهی انحصارگرا و خشونت‌طلب را ترسیم می‌کند. جمع‌آوری اطلاعات پژوهش به روش مطالعات کتاب‌خانه‌ای و روش کار، تحلیل مبتنی بر توصیف منطقی روند ایجاد آسیب در فرآیند شکل‌گیری و قوام‌یافتن ایدئولوژی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pathology of the Influence of Saviorist Beliefs in Strengthening Islamic Fundamentalism: Examining the Model of ISIS Fundamentalism

نویسندگان [English]

  • Adel Meghdadian 1
  • Ammar Amed 2
1 Assistant Professor, Department of Religions and Mysticism, Ahl al-Bayt International University (AS), Tehran, Iran
2 Master's Graduate in Islamic Mysticism, Ahl al-Bayt International University (AS), Iran,
چکیده [English]

Different spiritual religions and sects promise happiness and liberation of man from the abnormalities of life. In line with this good news, they also make promises, which, intentionally or unintentionally, contain very costly issues. One of these issues is the doctrine of Saviorism and Mahdism. Having a savior who will bring man to all his potential capacities and turn society into the promised utopia can be accompanied by a positive conception of expectation that is the basis for individual and collective reform. But on the other hand, Saviorism is so deceptive that it takes its believers hostage in its mesh and makes them aggressive against others who, in their opinion, are preventing the coming of the savior and the formation of the ideal utopia. In the pathology of the problem of Saviorism, it is examined how and why a reformed thought that has the ability to improve the biological situation turns into a terrible fundamentalism. The present research, with a partial study of Saviorism from the point of view of the ISIS Salafist group, outlines the path of transforming the ideology of returning to the caliphate (as a kind of Islamic model civilization) into the formation of an exclusivist and violent group. The data has been collected by the method of library studies and the analysis is based on the logical description of causing damage in the process of formation and consistency of ideology.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saviorism
  • Mahdism
  • Fundamentalism
  • Violence
  • Islamic State (ISIS)
ابن اسحاق، محمّد (1398//1978). سیرة ابن إسحاق (کتاب السیر والمغازی)، تحقیق: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن تیمیه، أحمد بن عبد الحلیم (1425). مجموع فتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، مدینة المنورة: وزارة الشؤون الإسلامیة والأوقاف والدعوة والارشاد، الطبعة الاولی.
ابن حمّاد، نعیم (1412). الفتن، قاهره: مکتبة التوحید، الطبعة الاولی.
ابن حنبل، احمد (1416). مسند احمد بن حنبل، بیروت: مؤسّسة الرّسالة، الطبعة الاولی.
ابن طاووس، علی بن موسی (1416). التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، قم: مؤسسة صاحب الأمر، الطبعة الاولی.
آرمسترانگ، کارن (1396). بنیادگرایی؛ پیکار در راه خدا در یهودیت، مسیحیت و اسلام، ترجمه: کیانوش حشمتی، تهران: حکمت، چاپ اوّل.
البغدادی، عبد القاهر (1408). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت: دار الجلیل، الطبعة الاولی.
پاکتچی، احمد؛ هوشنگی، حسین (1393). بنیادگرایی سلفیه: بازشناسی طیفی از جریان‌های دینی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ دوم.
ترمذی، محمد بن علی (1422). ختم الاولیاء، بیروت: المطبعة الکاثولیکیة، الطبعة الثانیة.
تفتازانی، سعد الدین مسعود (1408). شرح العقائد النسفیة، تحقیق: احمد سقا، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة، الطبعة الاولی.
تفتازانی، سعد الدین مسعود (1409). شرح المقاصد، تحقیق: عبد الرحمن عمیره، قم: شریف رضی، الطبعة الاولی.
داوری اردکانی، رضا (1391). نگاهی نو به فرهنگ و سیاست، تهران: علمی، چاپ اول.
دوزیناس، کوستاس (1396). حقوق بشر و امپراتوری فلسفه سیاسی: جهان وطن‌گرایی، ترجمه: علی صابری تولایی، تهران: ترجمان.
روتون، ملیس (1389). بنیادگرایی، ترجمه: بیژن اشتری، تهران: افکار، چاپ اوّل.
سجادی، عبدالقیوم (1383). «جهانی‌شدن و مهدویت: دو نگاه به آینده»، در: قبسات، س9، ش33، ص129-142.
سلطانی، مصطفی (1395). زیدیه سلفی، قم: مرکز تخصصی ائمه اطهار، چاپ اوّل.
الشکعة، مصطفی (1402). الائمة الاربعة، بیروت: دار الکتب اللبنانی، الطبعة الاولی.
طیبی، بسام (2000). بنیادگرایی در اسلام: خطری برای صلح جهانی؟، آلمان: دارمشتات، چاپ اوّل.
العدنانی، ابو محمّد (1437). السلیمة دین من؟، فایل صوتی، بی‌جا: بی‌نا.
علی‌بخشی، عبدالله (1395). جریان‌شناسی گروه‌های سلفی و تکفیری، قم: مرکز تخصصی ائمه اطهار، چاپ اوّل.
علی‌جانی، رضا (1380). ایدئولوژی: ضرورت یا پرهیز و گریز، تهران: چاپخش، چاپ اول.
علی‌زاده موسوی، سید مهدی (1395). تبارشناسی سلفی‌گری و وهابیت، تهران: آوای منجی، چاپ دوم.
علی‌زاده موسوی، سید مهدی (1396). وارونگی: نقد و بررسی جریان‌های تکفیری با تأکید بر داعش، تهران: بوستان کتاب، چاپ دوم.
غزالی، محمّد (1393). الاقتصاد فی الاعتقاد، تحقیق: محمّد ابوالعلاء، قاهره: مکتبة الجندی.
قرایی مقدم، امان‌الله (1389). مبانی جامعه‌شناسی، تهران: ابجد، چاپ هشتم.
قزلباش، رقیه (1389). موعودگرایی در مسیحیت انجیلی بنیادگرا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حسین کلباسی اشتری، استاد مشاور: احمدعلی حیدری، تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی.
قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج (1412). صحیح مسلم، تصحیح: محمّد فؤاد عبد الباقی، قاهره: دار الحدیث، الطبعة الاولی.
قیصری، داود (1381). رسائل قیصری، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
کلینی، محمّد بن یعقوب (1407). الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، الطبعة الرابعة.
گریلینگ، ای. سی.؛ و دیگران (1380). نگرش‌های نوین در فلسفه، ترجمه: یوسف دانشور و دیگران، قم: دانشگاه قم.
مدرسی طباطبایی، سید حسین (1396). مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه: هاشم ایزدپناه، تهران: کویر، چاپ دوازدهم.
مسجدجامعی، محمّد (1385). زمینه‌های تفکّر سیاسی در قلمرو تشیع و تسنّن، قم: نشر ادیان، چاپ اول.
مک‌کنتس، ویلیام (1396). رستاخیز داعش، تهران: اسم، چاپ دوم.
موحدیان عطار، علی؛ و دیگران (1389). گونه‌شناسی اندیشهٔ منجی موعود در ادیان، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اوّل.
مهاجر، ابو عبدالله (بی‌تا). مسائل من فقه الجهاد، بی‌جا: بی‌نا.
مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور (1395). جریان‌های افراطی در پاکستان، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، چاپ اوّل.
ناجی، ابی‌بکر (1396). مدیریت توحش، ترجمه: آزاده گریزوانی، تهران: نقد و فرهنگ، چاپ اول.
نباتیان، محمّداسماعیل (1393). زمینه‌های فکری‌سیاسی جریان بعثی‌تکفیری داعش، قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع)، چاپ اوّل.
نصر، حسین (1385). اسلام، مذهب، تاریخ و تمدّن، ترجمه: عبّاس گیلوری، تهران: روزبهان، چاپ اوّل.
نصر، حسین (1394 الف). علم و تمدّن در اسلام، ترجمه: احمد آرام، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
نصر، حسین (1394 ب). قلب اسلام، ترجمه: صادق خرازی، تهران: نی، چاپ پنجم.
هندی، علی (1405). کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، تحقیق: بکری حیانی، بیروت: مؤسّسة الرّسالة، الطبعة الخامسة.