تأویل‌گرایی در اندیشه نصر حامد ابوزید و محمدهادی معرفت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 دانشیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات، به‌ویژه برخی آیات مربوط به اسماء و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. نپذیرفتن آن به معنای نادیده‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الاهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، درباره تأویل متون مقدس، دیدگاه‌های مختلفی داشته‌اند، تا جایی که برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم شده‌اند. اولین اختلاف درباره چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم، بلکه مسئله‌ای مستقل و در قواره راسخان در علم و مطهَّرین است؛ بنابراین، برخی مانند محمدهادی معرفت و نصر حامد ابوزید با نگاه حداقلی به آن، تأویل را نوعی تفسیر، و با قواعدی ساده برای همه افراد جایز می‌دانند. این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «تأویل»، نظریه تأویل را از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه، تبیین، بررسی و ارزیابی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

‏ ‏Allegoricism in the Thought of Nasr Hamed Abu Zayd and Mohammad Hadi Marefat

نویسندگان [English]

  • Rasool zerafat 1
  • Ali Allah bedashti 2
  • Mostafa Soltani 3
1 PhD Student in Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Qom, Qom, Iran
3 Associate Professor, Department of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Allegorical interpretation is one of the significant topics of Quranic sciences and theology, which plays a key and practical role in understanding the Quran and hadiths, particularly some verses related to nouns and attributes. Not accepting allegorical interpretation means ignoring the infinite depth of God's Word and falling into the trap of analogy and embodiment. From the beginning of Islam, Islamic denominations and Muslim scholars have had different views on the interpretation of Islamic scriptures, to the extent that some have caused the distortion of the religion and deviation in people's beliefs by being lenient in interpreting the religion. The first contention concerns the difference between tawil (allegorical interpretation) and tafsir (interpretation). The allegorical interpretation of the texts is not in line with the simple interpretation in a way that if the apparent understanding and explanation are not acceptable in a verse, we can turn to the allegorical interpretation. Rather, it is an independent matter and only within the authority of the most knowledgeable and refined people. Therefore, with a minimal view, some people like Mohammad Hadi Marefat and Nasr Hamed Abu Zayd consider allegorical interpretation as a type of interpretation and deem it permissible for all people through simple rules. After stating the literal and technical meaning of tawil, this research explains, investigates, and evaluates the theory of tawil from the perspective of the two Quranic scholars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ‎Quran
  • Allegorical Interpretation
  • Interpretation
  • Abu Zayd
  • Knowledge

مراجع

قرآن کریم.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (1367). النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج1.
ابن فارس، احمد (1404). مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور مصری، جمال الدین محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة.
ابو زید، نصر حامد ‌(1983). فلسفة التأویل: دراسة فی تأویل القرآن عند محیی الدین بن عربی، بیروت: دار التنویر.
ابو زید، نصر حامد (1995). النص، السلطة، الحقیقة، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
ابو زید، نصر حامد (2000). مفهوم النص: دراسة فی علوم القرآن، بیروت: المرکز الثقافی العربی، الطبعة الخامسة.
ابو زید، نصر حامد (2004). دوائر الخوف: قرائه فی خطاب المرأة، بیروت: المرکز الثقافی العربی، الطبعة الثالثة.
ابو زید، نصر حامد (2005). اشکالیات القرائة و آلیات التأویل، بیروت: المرکز الثقافی العربی، الطبعة السابعة.
ابوزید، نصر حامد (1383). نقد گفتمان دینی، ترجمه: حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام، تهران: یادآوران. ‌
ابوزید، نصر حامد (1384). «زمینه‌های تاریخی پیدایش اندیشه اعتزالی و تأویل»، ترجمه: سهند صادقی بهمنی، در: نامه فرهنگ، ش58، ص48-70.
ابوزید، نصر حامد (1385). تأویل و میراث فکری ما: ترجمه مقدمه فلسفة التأویل، ترجمه: حسن احمدی‌زاده و جهانداد معماریان، در: http://nasr-hamed-abuzayd.blogfa.com/
ابوزید، نصر حامد (1389). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو، چاپ پنجم.
ابوزید، نصر حامد (1391). رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن، ترجمه: احسان موسوی خلخالی، تهران: نیلوفر، چاپ دوم. ‌
ابوزید، نصر حامد (2015). اصلاح اندیشه اسلامی، ترجمه: یاسر میردامادی، آمریکا: مؤسسه توانا.
ازهری، محمد بن احمد (1421). تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جلیلی، سید هدایت (1389). «رهاورد آیت‌الله معرفت در حوزه مطالعات قرآنی»، در: کتاب ماه دین، ش150، ص4-7‌.
جوادی آملی، عبدالله (1385). تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
حامدی، سید منصف (1386). «تأثیرپذیری نصر حامد ابوزید از مستشرقان»، ترجمه: سید مهدی اعتصامی، در: قرآن‌پژوهی خاورشناسان، ش2، ص157-192.‌
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1416). مفردات الفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: الدار الشامیة.
رحمانی، تقی (1386). «گفت‌وگو: تعامل تأویل با تفسیر»، در: چشم‌انداز ایران، ش۴۲، ص61-67.‌
رشاد، علی‌اکبر (1384). «بطن و تأویل قرآن»، در: کتاب نقد، ش35، ص207-244.
طاهری کل کشوندی، مسلم (1397). نصر حامد ابوزید: روش‌شناسی و تحلیل آثار، به اهتمام: سید محسن موسوی اصفهانی، قم: العتبة العباسیة المقدسة. ‌
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج5.
طبرسی، فضل بن حسن (1415). مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
علی‌محمدی، علی (1390). «پدیده جدید تأویل در اندیشه عربی معاصر»، در: کتاب ماه دین، ش172، ص48-51.‌
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین، محقق: مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، مصحح: اسعد محمد طیب، قم: هجرت، ج8.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1374). التفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر، چاپ دوم.
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج1. ‌
مطهری، مرتضی (1372). مسئله ربا به ضمیمه بیمه، تهران: صدرا، چاپ پنجم.  
معرفت، محمد هادی (1418). التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
معرفت، محمد هادی (1427). التأویل فی مختلف المذاهب والآراء، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، مرکز التحقیقات والدراسات العلمیة.
 
معرفت، محمد هادی (1429). التمهید فی علوم القرآن (ویرایش جدید)، قم: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی التمهید، چاپ دوم، ج1، 3، 9، 10.
معرفت، محمدهادی (1372). «متشابهات در قرآن»، در: کیهان اندیشه، ش52، ص56-68.‌
معرفت، محمدهادی (1374). آموزش علوم قرآن، ترجمه: ابومحمد وکیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
معرفت، محمدهادی (1379 الف). تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید. ‌
معرفت، محمدهادی (1379 ب). «اقتراح: گفت‌وگو با آیت‌الله معرفت»، در: پژوهش‌های قرآنی، ش21-22، ص270-295.
معرفت، محمدهادی (1381). علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی التمهید، چاپ چهارم.
معرفت، محمدهادی (1390). تفسیر اثری جامع، ترجمه: جواد ایروانی، قم: مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی التمهید.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و دیگران (1380). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج10.
نصیری، علی (1387). معرفت قرآنی: کنگره بزرگ‌داشت آیت‌الله معرفت، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
وصفی، محمدرضا (1387). نومعتزلیان: گفت‌وگو با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، محمد ارکون و حسن حنفی، تهران: نگاه معاصر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار