ملامتیه و بازخوانی و نقد آن از نگاه هجویری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ تشیع، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار گروه تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

در نیمه دوم قرن سوم هجری در نیشابور جنبشی نو در تصوف آن روزگار پدید آمد که بعدها به «ملامتیه» مشهور شد و پیروانشان را «ملامتیان» می‌نامیدند. این پژوهش با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و روش کتاب‌خانه‌ای به بررسی ملامتیه، دلیل نام‌گذاری‌شان به این اسم و تاریخ پیدایش و علل گسترش آنها و نیز رابطه ایشان با تصوف، به‌خصوص مکتب بغداد می‌پردازد و از دیدگاه هجویری آنها را بازخوانی و نقد می‌کند و نشان می‌دهد ملامتیه واکنشی در برابر ریاکاری صوفیان در آن عصر بوده و در اندک‌زمانی تا بغداد نیز گسترش یافته است. ملامتیان با سلوک خالصانه‌شان از ملامت ملامتگران هراسی نداشتند، اما اندک‌اندک در پرهیز از ریا، از رعایت ظاهر شریعت دور شدند و زمینه افول خود و ظهور قلندریه را فراهم کردند. هجویری، که خود متأثر از تصوف بغداد است، ضمن تمجید از مشایخ نخستین ملامتیه، از ملامتیان عصرش شِکوه دارد و آنها را نقد می‌کند، هرچند نقدهایش گاه جای تأمل دارد. این پژوهش در بخش نخست به معرفی کلّی ملامتیه و در بخش دوم به بازخوانی و نقد آن از نگاه هجویری می‌پردازد و در بخش پایانی تأملاتی بر نقدهای هجویری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Malamatiyya from Hujwiri's Point of View: Review and Criticism

نویسندگان [English]

  • nemat allah chogani 1
  • ali aliaghanore 2
  • yuosof ghazbani 3
1 PhD Student in Sufism and Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Associate Professor, Department of Shiite History, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 Assistant Professor, Department of Sufism and Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

In the second half of the third century of Hijri, a new movement in Sufism of that time emerged in Neyshabur, which later became known as "Malamatiyya" and their followers were called "Malamatis". Using the descriptive-analytical method and library sources, this research investigates Malamatiyya, the reason for its naming, the date of its emergence, and the causes of its spread, as well as its relationship with Sufism, especially the school of Baghdad. The article also examines and criticizes Malamatiyya from Hujwiri's point of view and shows that it was a reaction against the hypocrisy of the Sufis in that era, which spread to Baghdad in a short time. With their sincere conduct, Malamatis were not afraid of reprimanding those who rebuked them, but little by little, in order to avoid hypocrisy, they moved away from observing the appearance of the Sharia and provided the ground for their decline and the emergence of Qalandariyya. Hujwiri, who was himself influenced by the Sufism of Baghdad, while praising the first Sheikhs of Malamatiyya, complained about the Malamatis of his time and criticized them. However, his criticisms sometimes require more reflection. In the first part, this paper deals with the general introduction of Malamatiyya, and in the second part, it examines and criticizes Malamatiyya from Hujwiri's point of view, and in the final part, it makes some comments on Hujwiri's criticisms.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Malamatiyya
  • Malamatis
  • Hujwiri
  • Kashf al-Mahjub
  • Baghdad School
  • Abu Hafs Haddad
  • Hamdoun Ghassar
  • Abu Othman Heyri
قرآن کریم.
ابن عربی، محیی ‌الدین محمد بن علی (بی‌تا). الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.
اشپولر، برتولد (1377). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
انصاری، خواجه عبدالله (بی‌تا). طبقات الصوفیة، تصحیح: محمد سرور مولایی، تهران: توس.
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1376). تصوف و ادبیات تصوف، ترجمهٔ: سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
پورجوادی، نصرالله (1385). پژوهش‌های عرفانی، تهران: نی.
جامی، نورالدین عبدالرحمن (1370). نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح: محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
خرگوشی، ابو سعد عبد الملک (1999). تهذیب الاسرار فی اصول التصوف، تحقیق: بسام محمد بارود، ابوظبی: المجمع الثقافی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1353). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1357). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سلمی، ابو عبد الرحمن (1414). جوامع آداب الصوفیة، تصحیح: سلیمان ابراهیم آتش، بی‌جا: الناشر للطباعة والنشر والتوزیع والاعلان.
سلمی، ابوعبدالرحمن (1369). مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی، گردآوری: نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سهروردی، عمر بن محمد (1375). عوارف المعارف، ترجمه: ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، تصحیح: قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
شرف، محمد جلال (1972). التصوف الاسلامی فی مدرسة البغداد، بیروت: دار المطبوعات الجامعة.
شعرانی، عبد الوهاب بن احمد بن علی (1374). الطبقات الکبری، قاهره: المکتبة الشعبیة.
شیبی، کامل مصطفی (1982). الصلة بین التصوف والتشیع، بیروت: دار الاندلس.
عطار نیشابوری، فریدالدین (1905). تذکرة الاولیاء، تصحیح: رینولد آلین نیکلسون، لیدن: مطبعه لیدن.
عفیفی، ابوالعلاء (1376). ملامتیه، صوفیه و فتوت، ترجمه: نصرالله فروهر، تهران: الهام.
غزالی، ابو حامد محمد (1383). کیمیای سعادت، به کوشش: حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
قشیری، ابوالقاسم (1374). رساله قشیریه، ترجمهٔ: حسن بن احمد عثمانی، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، عزالدین محمود (بی‌تا). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تصحیح: جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
کربلایی تبریزی، حافظ حسین (1344). روضات الجنان و جنات الجنان، تصحیح: جعفر سلطان القرائی، تهران: بی‌نا.
گولپینارلی، عبدالباقی (1378). ملامت و ملامتیان، ترجمهٔ: توفیق سبحانی، تهران: روزنه.
لویزن، لئونارد (1384). میراث تصوف، ترجمهٔ: مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
مستملی بخاری، اسماعیل (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح: محمد روشن، تهران: اساطیر.
ابن القیسرانی، محمد بن طاهر (1995). صفوة التصوف، تحقیق: غادة المقدم عدرة، بیروت: دار المنتخب العربی.
نفیسی، سعید (1343). سرچشمه تصوف در ایران، تهران: فروغی.
نیکلسن، رینولد (1357). پیدایش و سیر تصوف، ترجمه: محمدباقر معین، تهران: توس.
هجویری، علی بن عثمان (1375). کشف المحجوب، تصحیح: ژوکوفسکی، تهران: کتاب‌خانه طهوری.