ماهیت و معناشناسی عقل: تحلیل و نقد دیدگاه ابن‌تیمیه با اتکا به حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

چکیده

مهم‌ترین ویژگی‌های عقل به لحاظ ماهیت و معناشناسی در نگاه سلفیه عبارت‌اند از: 1. عقل، نوعی غریزه است؛ 2. برخلاف دیدگاه حکما که عقل را جوهر می‌دانند، عقل عرض است؛ 3. معنای واقعی عقل، همان‌گونه که در قرآن مطرح شده، «قلب» است؛ 4. عقل به لحاظ ماهیت متعدد و متکثر است. عقل را غریزه دانستن نشان از تقلیل منزلت عقل به عنوان منبعی ادراکی در نگاه ابن‌تیمیه و سلفیان پیرو او است. در حالی که از منظر آیات و روایات و آرای بزرگان اندیشه، عقل واجد منزلتی متعالی و وجه تمایز انسان از سایر حیوانات است. اما عقل در نگاه ملاصدرا، به عنوان مرتبه عالیه نفس انسانی، قوه ادراکی مستقل و جوهری مجرد و غیرجسمانی است. دیدگاه ملاصدرا در معناشناسی و هستی‌شناسی عقل، در مقایسه با دیدگاه ابن‌تیمیه، به عقلی نزدیک‌تر است که در آیات قرآن و روایات به آن توجه و بر آن تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Nature and Meaning of Intellect: Analysis and Critique of Ibn Taymiyyah's View based on Sadra's Philosophy

نویسنده [English]

  • Amirhosein Mirzaabolhasani
Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Islamic Azad University, Karaj, Iran
چکیده [English]

The most important characteristics of intellect in terms of nature and meaning in the view of Salafism are: 1. Intellect is a kind of instinct 2. Contrary to the view of philosophers who consider intellect to be the essence, it is accident 3. The real meaning of intellect, as stated in the Quran, is heart 4. Intellect has multiple natures. Considering reason as an instinct shows the reduction of the dignity of reason as a source of perception in the eyes of Ibn Taymiyyah and his followers. This is despite the fact that, according to the verses and narrations and the opinions of the great intellectuals, reason has supreme dignity and distinguishes humans from other creatures. But in Mullah Sadra's view, intellect, as the highest level of the human soul, is an independent perceptive faculty and an abstract and immaterial essence. Compared to Ibn Taymiyyah's point of view, Mulla Sadra's view on the semantics and ontology of reason is closer to the meaning of reason that has been emphasized in the verses of the Quran and hadiths.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellect
  • Semantics
  • Ontology
  • Salafism
  • Ibn Taymiyyah
  • Mulla Sadra
قرآن کریم.
ابراهیم، مصطفی؛ والآخرون (1992). المعجم الوسیط، استانبول: دار الدعوة.
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1379). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1416). مجموعة الفتاوی، تحقیق: مروان کجک، مصر: دار الحکمة الطیبة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1422). بغیة المرتاد، بی‌جا: مکتبة العلوم والحکم.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (1424). الرد علی المنطقیین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم (2009). درء تعارض العقل والنقل، تحقیق: عبد اللطیف عبد الرحمن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابو شیخی، زبیر (1415). تکامل المنهج المعرفی عند ابن تیمیة، قاهره: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
البانی، محمد ناصر الدین (1405). سلسلة الاحادیث الصحیح، بیروت: المکتب الاسلامی.
البانی، محمد ناصر الدین (1408). سلسلة الاحادیث الضعیفة، ریاض: مکتبة المعارف.
شیرازی، صدر الدین محمد (1391). شرح اصول الکافی (نسخه خطی)، تهران: مکتبة المحمودی.
شیرازی، صدر الدین محمد (1410). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شیرازی، صدرالدین محمد (1354). المبدأ والمعاد، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی، صدرالدین محمد (1360). الشواهد الربوبیة، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.
عبد الله فالح، ابی عبد الله عامر (1417). معجم الفاظ العقیدة، مقدمه: ابن جبر بن وهابی، رباض: مکتبة العبیکان.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کتّانی، محمد (1421). جدل العقل والنقل فی مناهج التفکیر الاسلامی، بی‌جا: دار البیضاء.
محمد، یحیی (2005). فهم الدین والواقع، بیروت: دار الهادی.