بررسی تطبیقی مسئله امکان رؤیت خداوند از نگاه «مقیمی دینوری» و «علامه طباطبایی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ، قم، ایران

3 استاد مشاور و مدیر مؤسسه اطلاع‌رسانی و پژوهشی بساتین

10.22034/jid.2023.277439.2177

چکیده

یکی از موضوع‌های پربحث و چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشه‌های کلامی و عرفانی اسلام، مسئله «رؤیت خداوند» است. مذاهب گوناگون اسلامی در این‌باره موضع‌های متفاوتی دارند؛ حتی گاهی اندیشمندانِ یک مذهب نظرگاه‌های گوناگونی ابراز کرده‌اند. با نظر به سودمندی مطالعه تطبیقی در تبیین بهتر مسائلِ مورد اختلافِ فریقین، این پژوهشِ بنیادی با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهیِ تطبیقی، با تأکید بر دو کتاب شرح المسائل الوسائل فی الإشارات و الدلائل و تفسیر المیزان به بررسی تطبیقی دیدگاه «مقیمی دینوری» و سیدمحمدحسین طباطبایی در این‌باره پرداخته است. رهیافت پژوهش نشان می‌دهد: 1. هم«دینوری» هم «طباطبایی» به رؤیت خداوند در آخرت باور دارند؛ گرچه به ‌تصریح علامه، این رؤیت با چشم دل صورت می‌گیرد؛ 2. «دینوری» معتقد است فقط پیامبر (ص) با عنایت و تفضل الهی، نه با جُهد و به دلیل وحدت وجودی‌اش در این دنیا خدا را با چشمِ سر دیده است و این رؤیت برای هیچ‌کسِ دیگری قابل تحقق نیست؛ اما علامه این رؤیت را نیز شهودی می‌داند؛ 3. «دینوری» باورمند است با شرایطی می‌شود خدا را در همین دنیا با چشم سر دید؛ اما علامه معتقد است به ‌هیچ‌وجه در این دنیا امکان رؤیت بصری خداوند وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative analysis of the possibility of Vision God from the point of view of "Moghimi Dinuri" and "Allameh Tabatabai"

نویسندگان [English]

  • Cobra bashiriniya 1
  • Mohammad Soori 2
  • Hossein Mottaqi 3
1 PhD student, Islamic Philosophy and Theology, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Faculty member, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
3 Chair, Basatin Information and Research Institute
چکیده [English]

A controversial and challenging issue in the history of Islamic theological and mystical thoughts revolves around the concept of "seeing God." Different Islamic sects and denominations hold diverse opinions on this matter, and even scholars within a single sect may disagree. Comparative studies play a crucial role in addressing controversies among different sects, and thus, this fundamental research utilizes the method of comparative textual study. The focus of this study is on two books, namely Sharḥ al-masāʾil wa-l-wasāʾil fī l-ishārāt wa-l-dalāʾil and Tafsīr al-mīzān, to provide a comparative analysis of the perspectives of al-Muqīmī al-Dīnawarī and Sayyid Muḥammad Ḥusayn Ṭabāṭabāʾī. The research reveals the following findings: (1) Both al-Dīnawarī and Ṭabāṭabāʾī posit that God can be seen in the hereafter. However, Ṭabāṭabāʾī emphasizes that this vision will occur through the eyes of the heart. (2) Al-Dīnawarī maintains that only the Prophet has seen God in this world using his physical eyes, attributing this vision to divine grace and existential unity, rather than personal efforts. On the other hand, Ṭabāṭabāʾī suggests that even the Prophet's seeing of God in this world was intuitive in nature. (3) Al-Dīnawarī believes that, under specific circumstances, it is conceivable to see God in this world using physical eyes. In contrast, Ṭabāṭabāʾī argues that the physical vision of God is impossible in this world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seeing God
  • al-Muqīmī al-Dīnawarī
  • ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī
  • Sharḥ al-masāʾil
  • al-Mīzān
  1. * قرآن کریم (1383)؛ ترجمه: مسعود انصاری خوشابر؛ ویراستار: بهاءالدین خرمشاهی؛ تهران: فروزان.

    1. آمدی، سیف‌الدین (1413 ق)؛ غایة المرام فی علم الکلام؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    2. ابن‌حنبل، احمد بن محمد (1416 ق)؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ قاهره: انتشارات دار الحدیث.
    3. ابن‌تیمیه،‌ احمد بن عبدالحلیم (1406 ق)؛ منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة؛ المحقق: محمد رشاد سالم؛ ریاض: جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة.
    4. اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1426 ق)؛ مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین؛ تحقیق: نعیم زرزور؛ قاهره: مکتبه العصریه.
    5. الأشقودری الألبانی، محمد ناصرالدین (1422)؛ مختصر صحیح الإمام البخاری؛ الریاض: مکتبه المعارف للنشر و التوزیع.
    6. پاکتچی، احمد (1391)؛ روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    7. پورجوادی، نصرالله (1375)؛ رؤیت ماه در آسمان؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    8. جرجانی، علی بن محمد (میر سیّدشریف) (1370)؛ کتاب التعریفات؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    9. جیلانی، عبدالقادر (2005 ـ 1383)؛ السفینة القادریة؛ بیروت: انتشارات دار الفکر.
    10. خمینی، سیدروح‌الله (1378)؛ جهاد اکبر؛ ج ا، چاپ نهم، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    11. سبحانی، جعفر (1372)؛ الهیات و معارف اسلامی؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    12. ــــــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ رؤیة الله فی ضوء الکتاب و السنة و العقل الصریح؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    13. سیدرضی، محمد بن حسین (1414 ق)؛ نهج‌البلاغه؛ تصحیح: صبحی صالح؛ قم:‌ هجرت.
    14. سیوطی، جلال‌الدین (1416 هـ ـ 1996 م)؛ الدیباج علی صحیح مسلم بن الحجاج؛ السعودیه: انتشارات دار بن عفان.
    15. شریف، میان محمد (1362)؛ تاریخ فلسفه در اسلام؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    16. شمیسا، سیروس (1378)؛ نقد ادبی؛ تهران: فردوس.
    17. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364 ش)؛ الملل و النحل؛ تحقیق: محمد بدران؛ قم: شریف رضی.
    18. شیخ صدوق، محمد بن علی ابن‌بابویه (1398 ق)؛ التوحید؛ قم: جامعه مدرسین.
    19. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    20. ـــــــــــــــــــــــــ (1393)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی.
    21. ــــــــــــــــــــــــــ (1374 هـ .ش). ترجمه تفسیر المیزان؛ مترجم: محمدباقر موسوی؛ چ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    22. طبرسی، احمد بن علی (1403 ق)؛ الاحتجاج؛ مشهد: نشر مرتضی.
    23. طوسی، محمد بن حسن (1409 ق)؛ التبیان؛ تحقیق: أحمد قصیر؛ ج ۴، قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
    24. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415 ق)؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: اسماعیلیان.
    25. علامه حلی، حسن بن یوسف (1382 ش)؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات؛ مقدمه و تعلیقه: جعفر سبحانی؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    26. عین القضات، عبدالله بن محمد (1377)؛ نامه‌های عین القضات همدانی؛ تهران: اساطیر.
    27. الغمری، أبوعاصم (1434 ق ـ 2013 م)؛ فتح المنان شرح و تحقیق کتاب الدارمی أبی محمد عبدالله بن عبدالرحمن المسمی (المسند الجامع)؛ بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
    28. فخر رازی، محمد بن عمر (1411 ق)؛ تفسیر الکبیر؛ قم: مطبعة مکتب الاعلام الاسلامیه.
    29. ــــــــــــــــــــــــــ (1986)؛ الاربعین فی اصول الدین؛ مصر: مکتبه الکلیات الازهریه.
    30. قاضی، عبدالجبار (1971 م)؛ المختصر فی اصول الدین؛ تحقیق: محمد عماره؛ بیروت: دار الهلال.
    31. قاضی عیاض، عیاض بن موسی (1419 ق)؛ إکمال المعلم بفوائد المسلم؛ المنصوره: دار الوفاء.
    32. کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)؛ الکافی؛ تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    33. مجلسی، محمدباقر (۱۳۶۸)؛ بحار الانوار؛ تهران: وزارة الثقاقة و الارشاد الاسلامی.
    34. مقیمی دینوری، عمر [بی‌تا]؛ نسخه خطی کتاب شرح المسائل و الوسائل فی الاشارات والدلائل؛ قونیه: کتابخانه یوسف آغا.
    35. هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله (۱۴۰۰ ق)؛ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة و تکملة منهاج البراعة (خوئی)؛ ج 7، چ چهارم، تهران: مکتبة الاسلامیة.