ترک اولی و نسبت آن با عصمت پیامبر، با تأکید بر آیۀ اول سوره «تحریم»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد مقدس، ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه پیام نور ، ایران

3 استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

10.22034/jid.2023.275743.2166

چکیده

عصمت انبیا از مسائل مهم کلام است و به اعتقاد امامیه، صرف‌نظر از اختلافات جزئی، انبیا از هرگونه خطا و لغزش مصون هستند. با این وجود برخی متون دینی بر اساس ظاهر با برخی مراتب مورد اعتقاد عصمت در تعارض به نظر می‌رسد. دانشمندان مسلمان در طول تاریخ با توجه به حوزه اندیشه و توان علمی خود برای رفع تعارضات و ازاله این‌گونه شبهات تلاش کرده‌اند. آیه نخست سوره «تحریم» و عتاب موجود در آن از جمله این آیات است که به حسب ظاهر با مرتبه عالیه عصمت پیامبر (ص) در تعارض به نظر می‌رسد. دیدگاه‌های مختلف در نفی و توجیه این اشکال مطرح شده است که گاه اصل عتاب را سالبه به انتفاء موضوع می‌دانند و گاه به پذیرش و توجیه عتاب اقدام کرده‌اند. برای حل مسئله در این مقاله با تکیه بر اصولی چون جنبه بشری‌بودن پیامبر، داوری بر اساس ظاهر، حکم بر اساس مبانی عرفی، اعتماد بر تشخیص شخصی در مراعات مصالح اجتماعی، دفع افسد به فاسد و ... از قول به امکان ترک اولی تقریری تازه از جواب به شبهه ارائه و با شواهد و مؤیداتی تحکیم شد و با نگاهی اعتدالی به دو بعد ـ بشری و الهی بودن انبیا ـ از امکان ترک اولی به ‌عنوان یک‌ بعد بشری غیر‌منافی با عصمت و عدالت حمایت شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Abandoning the Better (Tark al-Awlā) and Its Relationship with the Prophet’s Infallibility: The First Verse of Surah al-Tahrim

نویسندگان [English]

  • gholamali moghaddam, 1
  • nabi allah sadrifar 2
  • ahmad shahgolli, 3
1 Assistant professor, Department of Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant professor, Department of Islamic Teachings, Payame Noor University, Iran
3 Assistant professor, Iranian Research Institute of Philosophy, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The concept of infallibility (ʿiṣma) in relation to the prophets is a significant topic in theology. In Imami belief, it is generally held that, despite minor disagreements, the prophets are considered to be free from errors or mistakes. However, there are instances where certain religious texts seem to present contradictions regarding the extent of this infallibility. As a result, Muslim scholars throughout history have made efforts to reconcile and address these apparent discrepancies. The first verse of Surah al-Tahrim, in which Prophet Muhammad is reproached, is one such text that seems to contradict the highest degrees of infallibility in the case of the Prophet. Various explanations of this verse have been offered, some of which try to deny and interpret away the reprimand. Drawing upon principles such as the Prophet’s human nature, adjudication based on appearances, ruling based on commonsensical principles, reliance on personal discretion in social interests, prevention of the worse by the bad, and the like, we provide a reformulation of the belief in the “abandonment of the better” (tark al-awlā) and support it by evidence. With a moderate view of the two-dimensional (human and divine) nature of the prophets, we argue that abandoning the better is a human dimension, which does not contradict the notion of infallibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abandoning the better (tark al-awlā)
  • oversights of the prophet
  • infallibility of the prophet.  
  1. قرآن کریم

    1. ابن‌عاشور، محمدطاهر (۱۴۲۰ ق)؛ تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    2. ابن‌فارس، احمد بن فارس (۱۴۰۴ ق)؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (۱۴۱۴ ق)؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر‏.
    4. اشکوری، محمد بن علی (۱۳۷۳)؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تهران: دفتر نشر داد.
    5. آلوسی، محمود بن عبدالله (۱۴۱۵ ق)؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
    6. آیت اللهی (دادور)، مهدی (1384)؛ القرآن الکریم(ترجمه قرآن با الهام از نظریات علامه طباطبایی)؛ [بی‌جا]: جهان‌آرا.
    7. برقی، احمد بن محمد بن خالد (۱۳۷۱ ق)؛ المحاسن؛ چ دوم، قم: دارالکتب الإسلامیة.
    8. بروجردی، سیدمحمدابراهیم (۱۳۶۶)؛ تفسیر جامع؛ تهران: انتشارات صدر.
    9. حلی، حسن بن یوسف (۱۳۶۵ ش)؛ الباب الحادی عشر؛ شرح: فاضل مقداد؛ تهران: محقق.
    10. خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۷۶ ش)؛ پیام پیامبر؛ تهران: منفرد.
    11. خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۰ ق)؛ منهاج الصالحین؛ مؤسسة الخوئی الإسلامیة.
    12. ذکاوتی، علیرضا (۱۳۸۳ ش)؛ ترجمه اسباب النزول؛ تهران: نشر نی.
    13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ ق)؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار.
    14. رضایی اصفهانی، محمدعلی و احترام رستمی (۱۳۹۶)؛ «بررسی رویکرد مفسران در تفسیر آیات نخست سوره عبسم»؛ فصلنامه مطالعات تفسیری، ش ۸ (۳۱)،
    15. زمخشری، محمود [بی‌تا]؛ الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل؛[بی‌جا]: [بی‏نا].
    16. شریفی اصفهانی، مهین (1381)؛ «جستاری در خطاب‌های عتاب‌آمیز خداوند به پیامبر (ص)»؛ نشریه مقالات و بررسی‌ها، ش 72.
    17. طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۴ش)؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    18. طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۲)؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    19. طریحی، فخرالدین (۱۳۶۵)؛ مجمع‏البحرین و مطلع النیرین؛ تهران: مرتضوی.
    20. طوسی، محمد بن حسن [بی‌تا]؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    21. طیب، سیدعبدالحسین (۱۳۷۸)؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات اسلام.
    22. علم‌الهدی، علی بن الحسین (۱۳۷۷)؛ تنزیه الانبیاء: پژوهشی قرآنی دربارۀ عصمت پیامبران و امامان علیهم السلام؛ مشهد مقدس: شرکت به‌نشر.
    23. عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰ق)؛ التفسیر (تفسیر العیاشی)؛ تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
    24. قطب، سید (۱۴۲۵ق)؛ فی ظلال القرآن؛ چ سی‌وپنجم، بیروت: دار الشروق .
    25. کلینی، محمد بن یعقوب [بی‌تا]؛ اصول کافی؛ ترجمه: سیدجواد مصطفوی، تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
    26. ماتریدی، محمد بن محمد (۱۴۲۶ق)؛ تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدی)؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    27. مازندرانی، محمدصالح بن احمد (۱۳۸۲ق)؛ شرح الکافی؛ تحقیق ابوالحسن شعرانی؛ تهران: المکتبة الإسلامیة.
    28. محمدزاده، الهام و سیدمرتضی حسینی شاهرودی (۱۳۹۰)؛ «رابطه عصمت پیامبر اکرم (ص) با آیات عتاب از منظر علامه سیدحیدر آملی»؛ مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش ۸.
    29. معرفت، محمدهادی (۱۳۹۲)؛ تاریخ قرآن؛ تهران: سمت.
    30. مغنیه، محمدجواد (۱۴۲۴ق)؛ التفسیر الکاشف؛ قم: دار الکتاب الإسلامی.
    31. میبدی، احمد بن محمد (۱۳۷۱)؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ چ پنجم، تهران: امیر کبیر.
    32. نیرومند، رضا و الهام محمدزاده (۱۳۹۲)؛ «تبیین آیات عتاب با توجه به آموزۀ‌ عصمت پیامبر (ص) از دیدگاه ملاصدرا»؛ فصلنامه اندیشه دینی، ش ۴۶.
    33. همدانی، عبدالجبار بن احمد (۱۸۵۰م)؛ متشابه القرآن؛ دمشق: دار التراث.