دامنۀ عقلانیت اخلاقی از نگاه ابن‌تیمیه و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مذاهب اسلامی (وهابیت)، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه اخلاق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار دانشکده مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jid.2023.353352.2355

چکیده

‌در این پژوهش با تمرکز بر موضوع عقلانیت اخلاقی، آرای ‌ابن‌تیمیه و ملاصدرا در این موضوع تحلیل و بررسی می‌شود. با قبول عقلانیت اخلاقی در جایگاه رویکردی که افزون بر مبنای عقلانی، به سازگاری عمل ـ نتیجه باور دارد، می‌توان اندیشۀ دو متفکر را این‌گونه تفکیک کرد: الف) ابن‌تیمیه با قبول وابستگی تام اخلاق به شریعت در مسیر نظریۀ موسوم به امر الهی (حُسن و قبح شرعی) گام برمی‌دارد و در حوزۀ عمل اخلاقی هم نوعی از تکلیف‌گرایی شریعت‌محور را توسعه بخشیده است. ب) ملاصدرا با تکیه بر تمایز مفهومی و این‌همانی مصداقی دین و اخلاق، رویکرد موسوم به نظریۀ قانون طبیعی (حُسن و قبح عقلی) را مرجح می‌داند و در حوزۀ عمل اخلاقی هم به رویکرد فضیلت‌گرایانه متمایل شده است. با این وصف و در مقام داوری به نظر می‌رسد رویکرد ملاصدرا از حیث توجه به ارزش و استقلال عقلانی حیات اخلاقی و همچنین از حیث توجه به ابعاد زیستی ـ تجربی اخلاق در برابر آنچه ابن‌تیمیه عرضه کرده است، برتری نمایانی دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Scope of Moral Rationalism according to Ibn al-Taymiyya and Mullā Ṣadrā

نویسندگان [English]

  • mohmad hosein Mohaghegh nia 1
  • seyed ahmad fazeli 2
  • abdolmohamad sharifat 3
1 PhD student, Islamic Denominations (Wahhabism), University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Ethics, Faculty of Theology and Islamic Teachings, University of Qom, Qom, Iran
3 Assistant professor, Faculty of Theological Schools, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

This research focuses on the concept of moral rationality as elaborated by Ibn al-Taymiyya and Mullā Ṣadrā. Given that moral rationalism emphasizes the coherence of action and its consequences, as well as rational principles, we aim to compare and contrast the views of these two scholars in the following ways: A) endorsing the full dependence of morality on religion, Ibn al-Taymiyya’s view is close to the so-called divine command theory (or religious goodness and badness), and in the realm of moral action, he has developed a version of religious deontologism; B) drawing upon the conceptual distinction and co-instantiation of religion and morality, Mullā Ṣadrā espoused the so-called natural law theory (or rational goodness and badness), and in the realm of moral action, he tends towards the virtue theory. However, upon final analysis, Mullā Ṣadrā's approach appears to be more favorable. This is because it recognizes the inherent value and autonomy of moral life, while also acknowledging the experiential dimensions of morality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn al-Taymiyya
  • religion and morality
  • happiness
  • moral reason
  • teleology
  • Mullā Ṣadrā
  1. ابن‌تیمیة، احمد بن عبدالحلیم (۱۳۹۶)؛ الامر بالمعروف و النهی عن المنکر؛ محقق: الدکتور صلاح‌الدین المنجد؛ بیروت: دار الکتب الجدید.
  2. ــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۲)؛ امراض القلوب و شفائها؛ القاهرة: المطبعة السلفیة.
  3. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۶)؛ الایمان؛ بیروت: المکتب الاسلامی.
  4. ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۲)؛ الایمان الاوسط؛ تحقیق: ابویحیی محمود ابوسن؛ [بی‌جا]: دار طیبه للنشر و التوزیع.
  5. ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۱)؛ التحفة العراقیة فی الاعمال القلبیة؛ محقق: الدکتور یحیی الهنیدی؛ ریاض: مکتبه الرشد.
  6. ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۵)؛ تزکیة النفس؛ دراسة و تحقیق: الدکتور محمد القطانی؛ الریاض: دار المسلم.
  7. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۵)؛ تفسیر آیة «قل للمومنینین یغضوا من ابصارهم»؛ [بی‌جا]: مکتبة الحافظ الذهبی.
  8. ـــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۴)؛ التوبة و الاستغفار؛ تحقیق: محمد عمر الحاجی و عبدالله بدران؛ [بی‌جا]: [بی‌نا].
  9. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۳)؛ الجمال؛ فضله، حقیقته، اقسامه؛ دراسة و تحقیق: ابراهیم بن عبدالله الحازمی؛ [بی‌جا]: دار الشریف.
  10. ـــــــــــــــــــــ (۱۴۰۸)؛ حکم السماع؛ تحقیق: حماد سلامه؛ الاردن: مکتبة المنار.
  11. ــــــــــــــــــــ (۱۹۷۹)؛ درء تعارض العقل و الشرع؛ تحقیق: محمد رشاد سالم؛ ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة.
  12. ــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۷)؛ الزهد و الورع و العبادة؛ تحقیق: حماد سلامه؛ الاردن: مکتبة المنار.
  13. ـــــــــــــــــــــ (۱۴۱۱)؛ طب القلوب؛ الکویت: دار الدعوة للنشر و التوزیع.
  14. ــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۹)؛ العبودیة؛ [بی‌جا]: دار الاصالة.
  15. ـــــــــــــــــــ (۱۴۰۶)؛ الغیبة؛ [بی‌جا]: مکتبة الصحابة.
  16. ـــــــــــــــــ (۱۴۰۵)؛ فضل اهل‌البیت و حقوقهم؛ جدة: دار القبله.
  17. ـــــــــــــــــــ (۱۹۸۶)؛ منهاج السنة النبویة؛ تحقیق: محمد رشاد سالم؛ قاهره: دار الفضیلة.
  18. ـــــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ الوصیة الجامعة لخیر الدنیا و الاخره؛ القاهرة: مکتبه التراث الاسلامی.
  19. صدرالدین شیرازی، محمد (۱۳۶۰)؛ اسرار الایات؛ تحقیق: محمد خواجوی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  20. ــــــــــــــــــــ (۱۴۱۰)؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  21. ـــــــــــــــــــــ (۱۳۹۲)؛ رساله سه اصل؛ تهران: مولی.
  22. ــــــــــــــــــــ (۱۳۹۸)؛ الشواهد الربوبیة؛ قم: بوستان کتاب.
  23. ـــــــــــــــــــ (۱۳۹۷)؛ عرشیه؛ ترجمه: محمد خواجوی؛ تهران: مولی.
  24. ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۱)؛ کسر اصنام الجاهلیة؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  25. ـــــــــــــــــــــ (۱۳۵۴)؛ المبدأ و المعاد؛ تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  26. ــــــــــــــــــــ (۱۴۲۲)؛ مجموعة‌ رسائل فلسفیة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  27. ــــــــــــــــــــ (۱۳۶۳)؛ مفاتیح الغیب؛ تحقیق: محمد خواجوی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.