مبانی جرم‌انگاری اعمال حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

10.22034/jid.2023.338064.2333

چکیده

امروزه مداخله کیفری در حوزه حقوق خصوصی اجتناب‌ناپذیر است. با وجود دیدگاه مخالفان، قانون‌گذار ایران صرف اعمال محدودیت اراده اشخاص را کافی نمی‌داند و با وضع ضمانت اجرای کیفری، در حفظ منافع عمومی کوشیده است. مداخله کیفری در روابط قراردادی متعاقدین یا با هدف الزام شخص به رعایت تشریفات قانونی ازپیش‌تعیین‌شده یا با هدف منع از تحقق برخی از اعمال حقوقی مانند انعقاد قرارداد به انگیزۀ فرار از دین صورت می‌گیرد. با این وجود مداخله کیفری در روابط خصوصی اشخاص با توجه به اصل آزادی و حاکمیت اراده محدود است و تعیین ضمانت اجرای کیفری می‌بایست در جایگاه آخرین حربه استفاده شود؛ بنابراین به‌کارگیری ابزار کیفر در این حوزه، خلاف اصل است و اعمال آن محتاج دلیل و توجیه است. برای نیل به هدف موردنظر، این پژوهش درصدد است مبانی جرم‌انگاری اعمال حقوقی را با روش تحلیلی ـ توصیفی استخراج، توضیح و تبیین کند. یافته‌های این تحقیق آن است که قواعد حفظ نظام و قاعده لاضرر و اصل مصلحت و ضرورت را می‌توان در جایگاه مبانی نقلی و عقلی نام برد و بر این اساس جرم‌انگاری اعمال حقوقی را توجیه کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Principles of Criminalization of Legal Actions

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Saeedi 1
  • saeed Ebrahimi 2
  • mohammad mahdi zarei 2
1 PhD student, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Assistant professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

Today, criminal intervention in the domain of private law is deemed unavoidable. Despite facing opposition, Iranian legislators firmly hold the belief that merely imposing restrictions on individuals' volition is insufficient. Through the implementation of criminal enforcement measures, they strive to safeguard the broader societal interests. Criminal intervention in contractual relations between contracting parties serves two primary purposes: firstly, to ensure compliance with established legal procedures, and secondly, to prevent the misuse of contracts as a means to evade debt obligations. However, it is crucial to recognize that criminal intervention in individuals' private relations is restricted by the principles of freedom and self-determination. Appealing to criminal enforcement should be considered a last resort. Therefore, the application of criminal enforcement requires a reasoned approach. This research aims to elucidate the foundations and principles underlying the criminalization of legal actions by employing the analytical-descriptive methodology. The research findings indicate that the rules pertaining to the preservation of order, the principle of non-harm, and the principle of exigency and emergency can be regarded as the textual and theoretical foundations for the criminalization of legal actions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crime
  • discretionary punishment (taʿzīr)
  • punishment
  • legal actions
  • tenets of legal action

مراجع

  1. * قرآن کریم

    1. ابن‌ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410 ق)؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ چ دوم، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    2. ابن‌عاشور، محمد الطاهر (1427 ق)؛ مقاصد الشریعه الاسلامی؛ الطبعه الاولی، قاهره: دار السلام.
    3. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد (1409 ق)؛ المغنی؛ بیروت: دار کتاب العربی.
    4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1408 ق)؛ لسان العرب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    5. ابومونس، رائد نصری جمیل (2007 م)؛ منهج التعلیل بالحکمه و أثره فی التشریع الاسلامی؛ الطبعه الاولی، قاهره: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
    6. ابویوسف، یعقوب بن ابراهیم [بی‌تا]؛ الخراج؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
    7. الاصفهانی، حسین بن محمد (1392 ق)؛ مفردات الفاظ القرآن؛ ترجمه: غلامرضا خسروی؛ تهران: نشر مرتضوی.
    8. اصفهانی، محمدحسین (1409 ق)؛ الإجاره؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    9. امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (1378)؛ حقوق تعهدات؛ تهران: میزان دادگستر.
    10. انصاری، شیخ مرتضی (1422 ق)؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر اسلامی.
    11. آهنگران، محمدرسول، مهرداد سعیدی و رضا اورسجی (1395)؛ «بررسی حدود غیرموضوعه (ماده 220 قانون مجازات اسلامی) با رویکرد فقه مقارن»؛ مجله حقوق جزا و سیاست جنایی، دوره 1، ش 2.
    12. باجوری، ابراهیم بن محمد (1429 ق)؛ حاشیه الباجوری علی شرح الغزّی؛ ریاض: دار العصماء.
    13. بزا، عبدالنور (2008 م)؛ مصالح الانسان مقاربه مقاصدیه؛ الطبعه الاولی، قاهره: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
    14. البوطی، رمضان [بی‌تا]؛ ضوابط المصلحه؛ بیروت: مؤسسة الرساله.
    15. بهوتی، منصور (1418 ق)؛ کشاف القناع؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    16. الجزیری، عبدالرحمان (1406 ق)؛ الفقه علی المذاهب الاربعه؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    17. جوهری، اسماعیل بن حماد (1404 ق)؛ صحاح اللغه؛ نشر دار العلم.
    18. حر عاملی، محمد بن حسن (1416 ق)؛ وسائل‌الشیعه؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    19. حسینی، سیدمحمد (1389)؛ «رابطه مفهوم شرعی گناه و مفهوم حقوقی جرم و نسبت تحریم و تجریم در علوم جنایی»؛ در: مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری؛ چ سوم، تهران: انتشارات سمت.
    20. حکیم، محمدسعید (1415 ق)؛ مصباح المنهاج، [بی‌جا]: مکتب آیت‌الله السید الحکیم.
    21. خمینی، سیدروح الله (1421 ق)؛ کتاب البیع؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    22. ـــــــــــــ (1386)؛ صحیفه امام؛ چ چهارم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    23. خوانساری، سیداحمد (1355 ق)؛ جامع المدارک؛ تهران: مکتبه الصدوق.
    24. خویی، السید‌ابوالقاسم (1396 ق)؛ مبانی تکمله المنهاج؛ چ دوم، نجف اشرف: مطبعه الاداب.
    25. درخشان، حمید (1386)؛ «انگاره‌های اقتصادی در قوانین»؛ در: مجموعه مقالات کنفرانس مدیریت یارانه‌ها، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    26. الدرینی، فتحی (1405 ق)؛ المناهج الاصولیه فی الاجتهاد بالرای؛ دمشق: الشرکه المتحده للتوزیع.
    27. دهخدا، علی‌اکبر (1373)؛ لغت‌نامه دهخدا؛ چ اول دوره جدید، تهران: دانشگاه تهران.
    28. زحیلی، وهبه (1406 ق)؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ بیروت: دار الفکر.
    29. الزیدان، عبدالکریم (1410 ق)؛ المدخل لدراسه الشریعه الاسلامیه؛ بیروت: مؤسسه الرساله.
    30. الزیلعی، جلال‌الدین أبومحمد (1418 ق)؛ نصب الرایة لأحادیث الهدایة؛ بیروت: مؤسسة الریان للطباعة والنشر.
    31. الشاطبی، ابراهیم بن اسحاق (1423 ق)؛ الموافقات فی اصول الشریعه؛ الطبعه الالی، بیروت: دار الکتاب العربی.
    32. شاطبی، ابواسحاق (1415 ق)؛ الاعتصام؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    33. شروانی، عبدالحمید و احمد بن قاسم عبادی [بی‌تا]؛ حواشی الشروانی والعبادی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    34. شمس‌الدین، محمدمهدی (1412 ق)؛ نظام الحکم و الاداره فی الاسلام؛ قم: دار الثقافه للطباعه و النشر.
    35. شوکانی، محمد بن علی (1419 ق)؛ ارشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الاصول؛ بیروت: دار الفکر.
    36. الشهید الاول، محمد بن مکی [بی‌تا]؛ القواعد والفوائد؛ تحقیق: عبدالهادی حکیم؛ قم: منشورات مکتبه المفید.
    37. شهیدی، مهدی (1381)؛ حقوق مدنی3 (تعهدات)؛ چ دوم، تهران: مجد.
    38. شیخ بهایی، بهاءالدین محمد بن حسین [بی‌تا]؛ جامع عباسی؛ تهران: انتشارات فراهانی.
    39. شیخ طوسی، محمد بن حسن [بی‌تا]؛ المبسوط فی الفقه الامامیه؛ قم: المکتبه المرتضویه لأحیاء الآثار الجعفریه.
    40. صافى گلپایگانى، لطف‏الله (1404ق)؛ التعزیر انواعه و ملحقاته؛ قم: مؤسسه نشر اسلامى.
    41. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417 ق)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    42. عامر، عبدالعزیز (1975 م)؛ التعزیر فی الشریعه الاسلامیه؛ چ سوم، قاهره: نشر حلبی و اولادش.
    43. عراقی، آقا ضیاءالدین (1414 ق)؛ شرح تبصره المتعلمین(کتاب القضاء)؛ تحقیق: شیخ محمد حسون؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    44. علامه حلی، حسن بن یوسف (1378 ش)؛ تحریرالاحکام؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع).
    45. العلوانی، طه جابر (1428 ق)؛ نحو موقف قرآنی من النسخ؛ الطبعه الاولی، قاهره: مکتبه الشروق الدولیه.
    46. علیدوست، ابوالقاسم (1388)؛ فقه و مصلحت؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    47. عوده، عبدالقادر (1373)؛ حقوق جنایی اسلام؛ ترجمه: اکبر غفوری؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    48. غزالی، محمد بن محمد (1421)؛ الاقتصاد فی الاعتقاد؛ بیروت: دار المکتبه الحلال.
    49. ـــــــــــــــ [بی‌تا]؛ المستصفی؛ بیروت: شرکت دار الأرقم بن أبی الأرقم.
    50. فراهیدی، عبدالرحمان خلیل بن أحمد (1409 ق)؛ کتاب العین؛ قم: نشر موسسه دار الهجره.
    51. فیض، علیرضا (1368)؛ مقارنه و تطبیق در حقوق جزای اسلام؛ چ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    52. قاضی ابی‌یعلی، محمد بن حسین، (1414 ق)؛ الاحکام السلطانیه؛ بیروت: دار الفکر.
    53. قرافی، احمد بن ادریس [بی‌تا]؛ الفروق؛ بیروت: دار المعرفه.
    54. قلقشندی، احمد بن علی (1427 ق)؛ مأثر الانافه فی معالم الخلافه؛ بیروت: عالم الکتب.
    55. کاتوزیان، ناصر (1377)؛ فلسفه حقوق؛ تهران: شرکت سهامی انتشار.
    56. ــــــــــــــ (1378)؛ حقوق مدنی اعمال حقوقی؛ تهران: شرکت سهامی انتشار.
    57. کاسانی، علاء‌الدین (1327 ق)؛ بدائع الصنایع فی ترتیب الشرایع؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    58. کاشف‌الغطاء، شیخ جعفر [بی‌تا]؛ کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء؛ اصفهان: انتشارات مهدوی.
    59. کی‌نیا، مهدی (1370)؛ مبانی جرم شناسی؛ تهران: دانشگاه تهران.
    60. گسن، ریموند (1370)؛ جرم‌شناسی کاربردی؛ ترجمه: مهدی کی‌نیا، چ اول، تهران: انتشارات مهدی کی‌نیا.
    61. لاری، سیدعبدالحسین (1318 ق)؛ التعلیقه على المکاسب؛ قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
    62. مازندرانی، مولی‌محمدصالح بن احمد (1382 ق)؛ شرح کافی؛ تحقیق: ابوالحسن شعرانی؛ تهران: المکتبه الاسلامیه.
    63. ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد (1406 ق)؛ احکام السلطانیه و ولایات الدینیه؛ قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
    64. متقی هندی، علی بن حسام‌الدین (1409 ق)؛ کنز العمال؛ بیروت: مؤسسه الرساله.
    65. مجلسی، محمدصالح (1404 ق)؛ مرآه العقول فی شرح أخبار الرسول؛ قم: المکتبه الإسلامیه.
    66. محقق اردبیلی، مولی احمد [بی‌تا]؛ زبده البیان فی احکام القرآن؛ تهران: المکتبه المرتضویه.
    67. مطهری، مرتضی (1358)؛ نظام حقوق زن در اسلام؛ تهران: صدرا.
    68. معینی علمداری، جهانگیر (1377)؛ «رابطه مصلحت عمومی و آزادی فردی»؛ فصلنامه حقوق، ش 44.
    69. مفید، محمد بن محمد (1410 ق)؛ المقنعه؛ چ دوم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه.
    70. مکارم شیرازی، ناصر (1422 ق)؛ بحوث فقهیّة هامّة؛ قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب (ع).
    71. منتظری، حسینعلی (1409 ق)؛ دراسات فی ولایه الفقیه؛ قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    72. موسوی گلپایگانى، سیدمحمدرضا (1412ق)؛ الدر المنضود فى أحکام الحدود؛ قم: دار القرآن الکریم.
    73. نجفی، محمدحسن (1402 ق)؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام؛چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    74. الندوی، علی احمد (1425 ق)؛ القواعد الفقهیه (مفهومها، نشأتها، تطورها، دراسه مؤلفاتها ادلتها، مهمتها، تطبیقاتها)؛ دمشق: دار القلم.
    75. نوبهار، رحیم (1389)؛ اصل قضایی بودن مجازات‌ها(تحلیل فقهی حق بر محاکمه عادلانه)؛ چ اول، تهران: شهر دانش.
    76. وایت، راب و فیونا هینس (1381)؛ درآمدی بر جرم و جرم‌شناسی؛ ترجمه: میر‌روح‌الله صدیق بطحایی اصل، تهران: انتشارات دادگستر.
    77. وحید بهبهانى، محمدباقر بن محمداکمل (1424 ق)؛ مصابیح الظلام؛ قم: مؤسسه العلامه المجدّد الوحید البهبهانی.
    78. وکیل زاده ،رحیم (1381)؛ مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام؛ تبریز: دانشگاه تبریز.
    79. هاشمی، سیدحسین (1381)؛ مجمع تشخیص مصلحت نظام(تحلیل مبانی فقهی و حقوقی)؛ قم: مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم.
    80. همدانی، آقارضا بن محمدهادی (1420 ق)؛ حاشیه کتاب المکاسب؛ تحقیق و تصحیح: محمدرضا انصاری قمی؛ قم: [بی‌نا].

    Duff, R.A(2007).Answering for Crime; Responsibility and Liability in the Criminal Law,Canada: Hart Publishing.

    Duff, R.A(2001).Harms and Worngs, Buffalo Criminal Law Review, vol.5:13.

    Feinberg, J(1984).Harm to to self, First published Oxford University press.

    Hassemer, Winfried(2014), the harm principle and the protection of legal goods(Rechtsguterschutz): a German perspective, in semester A.P et al (eds).

    Ingraham,B.L(1979). Political crime in Europe,USA: University of California press.

    Jareborg,N(1984). Criminalization as Last Resort (Ultima Ratio), OHIO state journal of criminal law.

    Jescheck, Hans-Heinrich & Weigend, Thomas:(1996), Lehrbuch des strafrechts, Allgemeiner Teil. Berlin: Duncker & Humblot.

    Mackie, J. L. (1982) ‘Morality and the Retributive Emotions,’ in Criminal Justice Ethics I. no. I.

    Packer, H(1986). The limits of the criminal sanction, Stanford, CA:Stanford University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار