بررسی دیدگاه آیت‌الله معرفت در نسخ تشریعی بر اساس آیه نجوا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران

10.22034/jid.2024.285006.2202

چکیده

مسئله نسخ همواره از مسائل کهن و بحث‌برانگیز تفسیر و علوم قرآن بوده است. در اصطلاح قدما و به‌ویژه در روایات در تعریفی عام، این اصطلاح بر هرگونه تغییر در حکم سابق اطلاق می‌شد؛ اما در اصطلاح متأخران، این مفهوم با دچار‌شدن به تحوّل از مفهومی برخوردار شد که به نظر می‌رسد زمینه طرح شبهه‌هایی دربارۀ قرآن را بیشتر فراهم کرد. بر همین اساس آیت‌الله معرفت، با هشدار دربارۀ نوع طرح این مسئله که همواره دستاویزی برای حمله به قرآن بوده است، در کتاب التمهید نسخ بیست آیه را تایید کرد؛ اما پس از تجدیدنظر و طرح نظریه نسخ مشروط و تمهیدی، در سال‌های پایانی حیات خویش به طور کلی منکر وقوع نسخ تشریعی در قرآن کریم شد؛ حتی وقوع نسخ در آیه «نجوا» را انکار کرد. این نظریه و نوع تبیین ایشان از آیه، برگرفته از نگاه سید قطب است که صحنه آیه را تصویرپردازی قرآن برای انتقال یک پیام تربیتی به جامعه هدف می‌داند و معتقد است پیام آیه، ارتباطی به بحث احکام ندارد تا رفع حکم سابق به ‌وسیله تشریع لاحق دانسته شود و مصداق نسخ تشریعی باشد. در این نوشتار به تبیین این نوع نگاه در بیان آیت‌الله معرفت و سید قطب می‌پردازیم و دیدگاه نهایی ایشان بر اساس نظریه تصویرآفرینیِ تربیتی سید قطب در آیات شریفه را بررسی می‌نماییم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Ayatollah Ma'refat's Perspective on Legislative Amendments Based on the Verse of "Najwa"

نویسنده [English]

  • elahe hadian rasanani
Assistant professor, Department of the Quran, University of Quran and Hadith, Tehran, Iran
چکیده [English]

The issue of abrogation has long been a contentious topic in Quranic exegesis and studies. Early scholars, particularly in hadith literature, broadly defined abrogation as any alteration in a prior ruling. However, contemporary discourse has seen a shift in the understanding of this concept, which paved the way for the rise of skepticisms regarding the Quran. Ayatollah Marefat, in his work al-Tamhīd, initially affirmed the abrogation of twenty Quranic verses, a stance exploited to challenge the Quran. Yet, toward the end of his life, he reconsidered his position, proposing the notion of conditional or preparatory abrogation and ultimately rejecting the idea of legislative abrogation altogether. He even contested the notion of abrogation in the al-Najwā Verse. Marefat's perspective aligns with Sayyid Qutb's interpretation, which views the verse as imparting a pedagogical message to society, unrelated to jurisprudential rulings and thus not constituting legislative abrogation. This article delves into Marefat's and Qutb's perspectives, elucidating Marefat's final stance on abrogation based on Qutb's theory of pedagogical messaging in Quranic verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • abrogation
  • Ayatollah Marefat
  • Sayyid Qutb
  • denial of abrogation
  • al-Najwā Verse
  • legislative abrogation
  • existential abrogation

مراجع

قرآن کریم
ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (1422 ق)؛ نواسخ القرآن؛ مراجعة: دانی بن منیر آل زهوی؛ الطبعة الأولی، بیروت: شرکة ابناء شریف الانصاری.
ابن‌درید، محمد بن حسن‏ (1988 م)؛ جمهرة اللغة؛ الطبعة الأولی، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420 ق)؛ تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن‌عاشور؛ الطبعة الأولی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن‌فارس، احمد (1404 ق)؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق و تصحیح: عبدالسلام محمد هارون؛ الطبعة الأولی‏، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏‏.
بحرانی، سیدهاشم بن سلیمان (1374 ش)؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ الطبعة الأولی‏، قم: مؤسسة البعثة.
تقی‌الدین حلی، حسن بن علی (1342 ش)؛ الرجال: مقدمه کتاب الرجال: احمد بن محمد برقی؛ مقدمه: جلال‌الدین محدث؛ تصحیح: محمدکاظم میاموی؛ الطبعة الأولی‏، تهران: دانشگاه تهران.
ثعلبی، احمد بن محمد (1422 ق)؛ الکشف و البیان المعروف بتفسیر الثعلبی؛ تحقیق: ابی‌محمد ابن‌عاشور؛ الطبعة الأولی‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1389 ش)؛ تسنیم؛ تحقیق: حسن واعظی محمدی؛ قم: اسراء.
حسن عبده، ایهاب (1425 ق)؛ استحالة وجود النسخ بالقرآن؛ الطبعة الأولی‏، جبیزة: مکتبة النافذة.
خویی، سیدابوالقاسم [بی‌تا]؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق)؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل؛ تصحیح: مصطفی حسین احمد؛ الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتاب العربی.
زید، مصطفی (1428 ق)؛ النسخ فی القرآن الکریم، دراسة تشریعیة تاریخیة نقدیة؛ تعلیق: محمد یسری ابراهیم؛ الطبعة الثانیة؛ قاهره: دارالیسر.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1421 ق)؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ تحقیق: فواز احمد زمرلی؛ الطبعة الثانیة، بیروت: دار الکتب العربی.
_____________ (1404 ق)؛ الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور؛ الطبعة الأولی، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
شبستری، عبدالحسین (1411 ق)؛ احسن التراجم لاصحاب الامام موسی الکاظم علیه السلام؛ الطبعة الأولی، مشهد: المؤتمر العالمی للامام الرضا علیه السلام.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق)؛ وسائل الشیعه؛ الطبعة الأولی، قم: موسسة آل البیت علیهم السلام.
صادقى تهرانى، محمد (1406 ق)؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه؛ الطبعة الثانیة، قم: فرهنگ اسلامى.
طباطبایى، سیدمحمدحسین‏ (1390 ق)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
طبرسی، احمد بن علی (1403 ق)؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ تحقیق و تصحیح: محمدباقر خرسان؛ الطبعة الأولی، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسى، فضل بن حسن‏ (1372 ش)؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح: فضل‌الله یزدى طباطبایى و هاشم رسولى؛ الطبعة الثالثة، تهران: ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن جریر (1412 ق)؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)؛ الطبعة الأولی، بیروت: دار المعرفة.
طوسى، محمد بن حسن‏ [بی‌تا]؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تصحیح: احمدحبیب عاملى، با مقدمه محمدمحسن آقابزرگ تهرانى؛ الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عسکرى، مرتضى‏ (1424 ق)؛ القرآن الکریم و روایات المدرستین؛ الطبعة الثالثة، قم: کلیة اصول الدین.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380 ق)؛ تفسیر العیاشی؛ تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی؛ الطبعة الأولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق)؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ الطبعة الثالثة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضل‌الله، محمدحسین‏ (1419 ق)؛ من وحى القرآن؛ الطبعة الأولی، بیروت: دار الملاک.
فیض کاشانی، محمد بن محسن بن شاه مرتضی (1415 ق)؛ تفسیر الصافی؛ تحقیق و تصحیح: حسین اعلمی؛ الطبعة الثانیة، تهران: مکتبة الصدر.
قاسم بن سلام، ابوعبید (1418 ق)؛ الناسخ و المنسوخ فی القرآن العزیز؛ تحقیق: محمد بن صالح مدیفر؛ الطبعة الثانیة، ریاض: مکتبة الرشد ناشرون.
قرطبی، محمد بن احمد (1364 ش)؛ الجامع لاحکام القرآن؛ الطبعة الأولی، تهران: ناصرخسرو.
قطب، سید (1425 ق)؛ فى ظلال القرآن‏؛ الطبعة 35، بیروت: دار الشروق‏.
کشی، محمد بن عمر (1404 ق)؛ اختیار معرفه الرجال؛ تصحیح: محمدباقر بن محمد میرداماد؛ الطبعة الأولی، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
مامقانی، عبدالله [بی‌تا]؛ تنقیح المقال فی علم الرجال؛ الطبعة الأولی، [بی‌جا]: [بی‌نا].
مجلسی، محمدباقر (1403 ق)؛ بحار الانوار؛ الطبعة الثانیة، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1398 ش)؛ قرآن‌شناسی؛ تحقیق و نگارش: محمود رجبی؛ تصحیح و ویرایش: حمید آریان؛ چ هفتم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مظاهری، حسین (28 و 29 و 30/2/1392)؛ «مجموع دروس خارج اصول»؛ در پایگاه اطلاع رسانی مدرسه فقاهت (چاپ نشده)، بحث «نسخ».
معرفت، محمدهادی (1415 ق)؛ التمهید فی علوم القرآن؛ الطبعة الثانیة، قم: موسسة النشر الاسلامی.
_____________ (1383 ش)؛ گفتگو با آیت‌الله معرفت: «نوآوری‌ها و نظرات جدید در گفتگو با آیت‌الله معرفت»، بینات، ش 44.
نجاشی، احمد بن علی (1365 ش)؛ رجال النجاشی؛ تحقیق: موسی شبیری زنجانی؛ الطبعة السادسة، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، موسسة النشر الاسلامی.
نحاس، احمد بن محمد [بی‌تا]؛ کتاب الناسخ و المنسوخ فی القرآن الکریم؛ تحقیق: محمد بن علی ادفوی؛ الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
واحدى، على بن احمد (1411 ق)؛ اسباب نزول القرآن؛ تحقیق: کمال بسیونى زغلول؛ الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار