بررسی تطبیقی رویکرد کلامی سلفیه وهابی و سلفیه جهادی در تعامل با حاکم اسلامی با مطالعه موردی دیدگاه‌های بن‌باز و بن‌لادن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری، مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه قم، قم، ایران

3 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22034/jid.2024.277422.2176

چکیده

بررسی تطبیقی رویکرد کلامی عبدالعزیز بن‌باز در جایگاه مفتی سابق وهابی و اسامه بن‌لادن یکی از متنفذترین رهبران جهادی، تحلیل روشنی از مبانی سلفیه وهابی و سلفیه جهادی در کیفیت تعامل با حاکم اسلامی را آشکار می‌کند. این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، به پاسخ این پرسش می‌پردازد که کیفیت تعامل سلفیه وهابی و جهادی با حاکم اسلامی بر کدام مبانی کلامی استوار است؟ در تعامل با حاکم اسلامی، بن‌باز بر اساس مبانی وهابیت، ضمن تأکید بر لزوم تمکین تام در برابر حاکم عادل و ممنوعیت نافرمانی از حاکم فاسد، با ادعای اعلمیت حکام به مصالح، سیاست را جایگاه استقلالی حاکم و قلمرو ممنوعه مردم ترسیم می‌کند؛ اما بن‌لادن بر اساس مبانی سلفیه جهادی، بر ممنوعیت تمکین از حاکم فاسد و لزوم خروج مسلحانه برای عزل او تأکید دارد و ناامنی ناشی از خروج بر حاکم فاسد را عقوبتی الهی برای جامعه راضی به جور طاغوت تفسیر می‌کند. تمسک گزینشی به منابع اسلامی، کمبودهای جدی در منظومه فکری سلفیه وهابی و جهادی در برابر امور حکومتی را موجب شده است که در رویکرد تفریطی بن‌باز در مشروعیت استبداد و تطهیر حاکم فاسد و در رویکرد افراطی بن‌لادن در تجویز خشونت و سفک دماء برای عزل حاکم فاسد جلوه‌گری می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Theological Approaches of Salafi Wahhabism and Jihadi Salafism in Interaction with Islamic Governance, with a Case Study of the Perspectives of Bin Baz and Bin Laden.

نویسندگان [English]

  • Amir Abbas Mahdavi Fard 1
  • omid omidian 2
  • Mohsen Izadi 3
1 Assistant professor, Department of Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran
2 PhD student, Teaching Islamic Studies, Theoretical Foundations of Islam, University of Qom, Qom, Iran
3 Associate professor, Department of Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

A comparative examination of the theological approach of Abd al-Aziz bin Baz as a former Wahhabi mufti and Osama bin Laden, an influential jihadi leader, provides a clear analysis of the foundations of Wahhabi and Jihadi Salafists regarding interactions with Islamic rulers. Deploying an analytic-descriptive method and collecting library data, this article aims to uncover the theological foundations of interactions with Islamic rulers according to Wahhabi and Jihadi Salafists. In interactions with Islamic rulers, Bin Baz makes recourse to Wahhabi principles to underscore the necessity of full-fledged obedience of the just ruler and forbiddance of disobedience to an unjust ruler. Moreover, he claims that rulers are most knowledgeable of public interests, and thus, politics is an autonomous territory of the ruler where laypeople are not allowed to inquire. However, Bin Laden relies on the Jihadi Salafist principles to show the forbiddance of obedience to unjust rulers and the necessity of armed uprising against them. He believes that the unsafety stemming from the uprising against unjust rulers is a divine punishment for a society that is pleased with the injustice of tyrants. Selective citation of Islamic sources, serious deficiencies in the Wahhabi and Jihadi Salafist intellectual systems regarding governmental affairs have all led to both of these extreme views, where Bin Baz legitimizes tyranny and exonerates unjust rulers, and Bin Laden permitted violence and bloodshed for ousting unjust rulers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wahhabi Salafism
  • Jihadi Salafism
  • Bin Baz
  • Bin Laden
  • government
  • obedience
  • uprising
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
ابن‌حنبل، احمد (1416 ق)؛ مسند أحمد بن حنبل؛ قاهره: دار الحدیث.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر (1420 ق)؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق)؛ تفسیر القرآن العظیم‏؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1416 ق)؛ مجموع الفتاوی؛ تحقیق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم؛ مدینه: مجمع ملک فهد.
ابویعلی، محمد‌حسین بن ‌فراء (1421 ق)؛‌ الاحکام السلطانیه؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابی‌عاصم، احمد بن عمر (1400 ش)؛ السنه؛ مصحح: محمدناصرالدین آلبانی، بیروت: [بی‌نا].
الگار، حامد (1386 ش)؛ وهابی‌گری؛ مترجم: احمد نمایی؛ مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
آلوسی، سیدمحمود (1415 ق)؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیه.
بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله (1414 ق)؛ المعلوم من واجب العلاقة بین الحاکم و المحکوم؛ ریاض: دار المنار.
بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله (1420 ق)؛ مجموع فتاوی و مقالات متنوعه؛ ریاض: دار القاسم.
بن‌لادن، اسامه (1425 ق)؛ «النزاع بین حکام آل سعود والمسلمین والسبیل لحله»؛ در: سایت اسکریبد:
https://www.scribd.com/document/558837520.
بن‌لادن، اسامه (1994 م)؛ «رسالة مفتوحة للشیخ بن‌باز ببطلان فتواه بالصلح مع الیهود»؛ در: سایت شبکة فلسطین للحوار:
https://paldf.net/f/node/2346.
بن‌لادن، اسامه (1996 م)؛ «اعلان الجهاد علی الامریکیین المحتلین البلاد الحرمین الشریفین»؛ در: سایت موقع احیاء الفریضة الغائبة:
http://unfulfilledduty.weebly.com/uploads/1/8/5/3/18537222.
بن‌لادن، اسامه (2006 م)؛ «الارشیف الجامع لکلمات و خطابات إمام المجاهدین»؛ در: سایت اسکریبد:
https://www.scribd.com/document/546841719.
پلی، میشائیل. دوران، خالد (1385 ش)؛ اسامه بن‌لادن و تروریسم جهانی؛ مترجم: هومن وطن‌خواه؛ تهران: کاروان.
ترمذی، محمد بن عیسی (1996 م)؛ سنن ترمذی؛ بیروت: دار الغرب الإسلامی.
الرشید، مضاوی (1393 ش)؛ عربستان سعودی و جریان‌های اسلامی جدید؛ ترجمه: رضا نجف‌زاده؛ چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
سیدقطب، ابراهیم (1412 ق)؛ فی ظلال القرآن؛ چ هفدهم، بیروت: دار الشروق.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1404 ق)؛ الدر المنثور فى تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
طباطبایی،‌ سید‌جواد (1368 ش)؛ درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران؛‌ تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
الظواهری، ایمن [بی‌تا]؛ فرسان تحت رأیة النبی؛ چ دوم، [بی‌جا]: مؤسسة السحاب الإعلامیة.
عزام، عبدالله (1414 ق)؛ فی التربیة الجهادیه و البناء؛ پیشاور: اللجنه النسائیه العربیه.
غزالی، ابوحامد [بی‌تا]؛ إحیاء علوم الدین؛ بیروت: دار المعرفة.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420 ق)؛ مفاتیح الغیب؛ چ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الفهد، ناصر [بی‌تا]؛ «الدولة العثمانیة و مواقیت الشیخ محمد ابن عبدالوهاب»؛ در: سایت گودریدز:
https://www.goodreads.com/book/show/17827411.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق)؛ بحار الأنوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مظفری، محمدحسین (1389 ش)؛ منشور حقوق بشر اسلامی؛ چالش‌ها و راهکارها؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
مغنیه، محمدجواد (1414 ق)؛ هذه هی الوهابیه؛ چ دوم، بیروت: دارالحقیقه.
النجدی، عبدالرحمن محمد بن قاسم (1417 ق)؛ الدرر السنیة فی الأجوبة النجدیة؛ چ ششم، [بی‌جا]: [بی‌نا].
نیشابوری، مسلم بن حجاج (1407 ق)؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
هیثمی، علی بن أبی‌بکر (1414 ق)؛ مجمع الزوائد ومنبع الفوائد؛ تحقیق: حسام‌الدین القدسی؛ قاهره: مکتبة القدسی.