بررسی مقایسه ای حقیقت نفس از منظر فخر رازی و ابن‌سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 استاد گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

4 دانش‌آموخته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

10.22034/jid.2024.326789.2309

چکیده

در مباحث فلسفی، نفس از اهمیت خاصی برخوردار است؛ از این‌رو پژوهش حاضر در پی دست‌یابی به پاسخ این پرسش است که حقیقت نفس از دیدگاه فخر رازی چیست؟ داده‌های این جستار عبارت‌اند از: فخر برخلاف ابن‌سینا اولاً مبحث نفس را از حوزۀ طبیعیات به طور کامل خارج می‌کند و در الهیات به آن نظم می‌بخشد. ثانیاً: برای نفس ناطقه تعریفی متفاوت ارائه می‌دهد که به «من» و مشارالیه آن اشاره دارد. در آرای فخر ناسازگاری‌هایی در بحث از حقیقت نفس وجود دارد؛ چنان‌که برخی از آرای او به مجردبودن نفس و برخی به مرکب‌بودن آن از روح و بدن اشاره دارد. در این راستا برای حل تعارض‌های مطرح‌شده سه راهکار به نظر نگارندگان رسیده است؛ نخست: لفظ نفس در آثار فخر رازی به‌ گونه اشتراک لفظی به‌ کار رفته است؛ دوم: نفس در تعریف منطقی انسان مورد توجه قرار گرفته است و کمال ماده به شمار می‌رود؛ سوم: علت اختلاف آرای فخر در آثارش به دلیل پایبندی او به منابع و محتویات دین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative Examination of the Essence of Self from the Perspectives of Fakhr Razi

نویسندگان [English]

  • fatemeh malbubi 1
  • einallah khademi 2
  • abdollah salavati 3
  • amirhosein MansouriNouri 4
1 PhD student, Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
2 Assistant professor, Department of Theology and Islamic Studies, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
3 Associate professor, Department of Islamic Studies, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
4 PhD, Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In philosophical discourse, the inquiry into the nature of the soul holds profound importance. This study delves into Fakhr al-Rāzī’s interpretation of the soul's essence. Unlike Avicenna, Fakhr al-Rāzī situates the discussion of the soul beyond the realm of natural sciences, positioning it within theological issues. Furthermore, he delineates a distinct definition of the rational soul, featuring "I" and its referent. However, Fakhr al-Rāzī's depiction of the soul reveals inconsistencies, vacillating between assertions of its immateriality and suggestions of its composite nature, comprising both spirit and body. To reconcile these discrepancies, three potential resolutions are proposed. Firstly, the term "nafs" (soul) in Fakhr al-Rāzī's discourse is used equivocally. Secondly, the soul plays a pivotal role in defining the human essence as the perfection of matter. Thirdly, the inconsistency within Fakhr al-Rāzī's framework can be attributed to his steadfast adherence to religious sources and their doctrinal content.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • nature of the soul
  • equivocity
  • perfection of matter
  • Fakhr al-Rāzī

مراجع

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375 ش)؛ الاشارات و التنبیهات؛ قم: نشر البلاغه.
___________ (1383 ش)؛ رساله نفس؛ مقدمه و حواشی: موسی عمید؛ چ دوم، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
___________ (1404 ق)؛ الشفاء (الطبیعیات)، ج ‏2،النفس؛ قم: مکتبۀ آیت‌الله المرعشی.
احسانی، حبیب (1399 ش)؛ «سیر تطور فلسفه اسلامی از حکمت مشاء تا حکمت نوصدرایی با تأکید بر دیدگاه شهید مطهری»؛ دوفصلنامه پرتو خرد، سال یازدهم، ش 20.
بدوی، عبدالرحمن (1984 م)؛ موسوعه الفلسفه مدخل نفس؛ ج 2، بیروت: مؤسسه عربیه الدراسات و النشر.
دادبه، اصغر (1374 ش)؛ فخر رازی؛ چ اول، تهران: طرح نو.
رازی، محمد بن عمر (1384 ش)؛ شرح اشارات و تنبیهات؛ چ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
___________ (1406 ق)؛ النفس و الروح و شرح قواهما؛ تهران: [بی‌جا].
___________ (1407 ق)؛ مطالب العالیه؛ چ اول، بیروت: دار الکتاب العربیه.
___________ (1411 ق)؛ مباحث المشرقیه؛چ دوم، قم: بیدار.
___________ (1420 ق)؛ مفاتیح الغیب؛ چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
___________ (1986 م)؛ الاربعین؛ چ اول، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
رجبی، حدیث (1383 ش)؛ «بررسی تطبیقی نفس از دیدگاه سه فیلسوف مشایی: کندی، فارابی و ابن‌سینا»؛ فصلنامه رهنمون، ش 5و6.
سجادی، سیدجعفر (1375 ش)؛ فرهنگ علوم فلسفی و کلامی؛ تهران: امیرکبیر.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375 ش)؛ شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات؛ ج 2، چ اول، قم: نشر البلاغه.
قاسمی، اعظم و آریا یونسی (1396 ش)؛ «فخر رازی خاستگاه کلام فلسفی»؛ نشریه جستارهای فلسفه دین، ش 14.
قاسمی، اعظم و آریا یونسی (1399 ش)؛ «نگاهی به عقل‌گرایی فخر رازی؛ بازخوانی وصیت‌نامۀ او»؛ حکمت معاصر، سال 11، ش 1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393 ش)؛ شرح جلد هشتم اسفار؛ جزء اول، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره).
ملکشاهی، حسن (1388 ش)؛ ترجمه و شرح اشارات؛ تهران: سروش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار