سنجه مدخلیت نیت در عبادت از دیدگاه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jid.2024.265235.2133

چکیده

عالمان جهان اسلام اعم از شیعه و اهل سنت بر این مسئله اتفاق نظر دارند که برای انجام فعلی که عنوان عبادت بر آن اطلاق شده است، نیت ضروری است؛ اما دربارۀ اینکه نیت در تحقق عنوان عبادت مدخلیّت دارد یا نه، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است. دیدگاه مشهور معتقد است میان نیت و عبادت رابطه مستقیمی وجود دارد و فعل مباح اگرچه عنوان فعل عبادی بر آن منطبق نیست، با نیت ذات آن تغییر پیدا می‌کند و عبادت شمرده می‌‌‌شود؛ درحالی‌که دیدگاه سلفیان - ابن‌تیمیه و اتباع او - در این مسئله متفاوت است و آنان معتقدند برای تحقق عنوان عبادت، وجود امر ایجاب یا استحباب از سوی شارع لازم است و عبادت تنها بر فعلی که امر واجب یا مستحب بر آن از سوی شارع وجود داشته باشد، اطلاق می‌شود.
این نوشتار به تحلیل و بررسی دیدگاه عالمان اسلام می‌پردازد و بر آن است که با بررسی دیدگاه عالمان اسلامی، به دست آورد که نیت همان‌گونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد و برخی از افعال غیرعبادی با نیت، عنوان عبادت بر آن منطبق می‌شود. افزون بر اینکه انحصار تحقق عنوان بر امر ایجاب یا استحباب که از سوی سلفیّه مطرح شده است، با آیات و روایات و اقوال عالمان نخستین منافات دارد.
اثر پیش رو به تحلیل و بررسی دیدگاه علمای اسلام با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای می‌پردازد و برآن است که با بررسی دیدگاه ها بدست آورد که قصد و نیت همانگونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Intention in Worships according to Islamic Denominations

نویسندگان [English]

  • abdolmohamad sharifat
  • ebrahim qasemi
Assistant professor, Department of Islamic Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Islamic scholars, both Shiite and Sunni, concur that intentions are integral to actions categorized as worship. However, there exist divergent perspectives regarding whether intentions contribute to the description of an action as a worship. The prevailing opinion asserts a direct correlation between intentions and acts of worship. Indeed, actions deemed "permissible" (mubāḥ), which are not inherently worshipful, can acquire such status through intentions. Conversely, Salafists, notably Ibn Taymiyya and his adherents, present an alternative viewpoint. They argue that an injunction—whether obligatory or recommended—from the divine legislator is indispensable for an action to be classified as worship. Accordingly, the designation of "worship" is reserved for actions endorsed as obligatory or recommended (mustaḥabb) by the divine legislator.
This article explores the perspectives of Muslim scholars on this matter, contending that just as intention plays a crucial role at the "stage of affirmation" (maqām al-ithbāt) in the establishment of worship, it is equally significant at the "stage of subsistence" (maqām al-thubūt). Consequently, certain inherently non-worshipful acts attain the status of worship due to the intentions behind them. Moreover, confining the designation of worship solely to religiously obligatory or recommended actions contradicts Quranic verses, hadiths, and the pronouncements of early Muslim scholars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • involvement of intentions
  • intention in worships
  • intention of proximity to God
  • obedience

مراجع

قرآن کریم
ابن‌إسحاق، خلیل (1429 ق)؛ التوضیح فی شرح المختصر الفرعی لابن الحاجب؛ المحقق: أحمد بن عبدالکریم نجیب؛ الطبعة الأولى، قاهره: مرکز نجیبویه للمخطوطات وخدمة التراث.
ابن‌الحاج، محمّد بن محمّد [بی‌تا]؛ المدخل؛ بیروت: دار التراث.
ابن‌العربی مالکی، ابوبکر محمد بن عبدالله (1424 ق)؛ أحکام القرآن؛ راجع أصوله وخرج أحادیثه وعلَّق علیه: محمد عبدالقادر عطا؛ الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌بزیزه، عبدالعزبز بن ابراهیم (1431 ق)؛ روضة المستبین فی شرح کتاب التلقین؛ بیروت: دار ابن‌حزم.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم [بی‌تا]؛ الحسنة والسیئة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة.
_____________ (1426ق)؛ العبودیة؛ المحقق: محمد زهیر الشاویش؛ الطبعة السابعة المجددة؛ بیروت: المکتب الإسلامی.
_____________ (1416 ق)؛ الإیمان؛ المحقق: محمد ناصرالدین الألبانی؛ الطبعة الخامسة، عمان: المکتب الإسلامی.
_____________ (1418 ق)؛ مجموع الفتاوى؛ تحقیق: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم؛ مدینه: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
ابن‌الرفعة، أحمد بن محمد بن علی الأنصاری (2009 م)؛ کفایة النبیه فی شرح التنبیه؛ المحقق: مجدی محمد سرور باسلوم؛ الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌عابدین، محمّدامین بن عمر (1412 ق)؛ رد المحتار على الدر المختار؛ چ 2، بیروت: دار الفکر.
ابن‌عثیمین، محمد بن صالح (1430 ق)؛ الأصول من علم الأصول؛ الطبعة الرابعة، ریاض: دار ابن‌الجوزی.
_____________ (1422 ق)؛ الشرح الممتع على زاد المستقنع؛ الطبعة الأولى، ریاض: دار ابن‌الجوزی.
_____________ [بی‌تا]؛ القواعد و الاصول؛ نرم‌افزار مکتبه شاملة.
_____________ [بی‌تا]؛ الشرح الممتع والفتاوى والرسائل؛ نرم‌افزار مکتبه شاملة.
ابن‌فارس، احمد (1399 ق)؛ معجم مقاییس اللغة؛ تحقیق: عبدالسلام محمد هارون؛ بیروت: دار الفکر.
ابن‌قدامه مقدسی، موفق‌الدین ابومحمد (1423 ق)؛ روضة الناظر وجنة المناظر فی أصول الفقه على مذهب الإمام أحمد بن حنبل؛ الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسة الریان.
_____________ (1388 ق)؛ المغنی؛ مصر: مکتبة القاهرة.
ابن‌قدامه، احمد محمد کنعان (1398 ق)؛ مختصر منهاج القاصدین؛ قدم له: الأستاد محمد أحمد دهمان؛ دمشق: مکتبة دار البیان.
ابن‌قیم جوزیة، محمّد (1411 ق)؛ إعلام الموقعین عن رب العالمین؛ تحقیق: محمد عبدالسلام إبراهیم؛ چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌نجار، تقی‌الدین محمد (1418 ق)؛ شرح الکوکب المنیر؛ المحقق: محمد الزحیلی و نزیه حماد؛ الطبعة الثانیة، ریاض: مکتبة العبیکان.
_____________ (1419 ق)؛ منتهى الإرادات؛ المحقق: عبدالله بن عبدالمحسن الترکی؛ الطبعة الأولى، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن‌نجیم، زین‌الدین (1419 ق)؛ الأشباه وَالنظائر على مذهب أبی حنیفة النعمان؛ الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
الاشقر، عمر سلیمان (1401 ق)؛ مقاصد المکلفین فیما یتعبد به لرب العالمین؛ الطبعه الاولی، الکویت: مکتبه الفلاح.
بهوتی، منصور بن یونس (1390 ق)؛ الروض المربع شرح زاد المستقنع؛ الریاض: مکتبة الریاض الحدیثة.
جصاص، احمد بن علی (1405 ق)؛ أحکام القرآن؛ المحقق: محمدصادق القمحاوی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جوینی، عبدالملک بن عبدالله (1428 ق)؛ نهایة المطلب فی درایة المذهب؛ حققه و صنع فهارسه: عبدالعظیم محمود الدّیب؛ الطبعة الأولى، الناشر: دار المنهاج.
زرکشی، محمّد بن عبدالله(1414 ق)؛ البحر المحیط فی أصول الفقه؛ الطبعة الأولى،: دار الکتبی.
_____________ (1405 ق)؛ المنثور فی القواعد الفقهیة؛ الطبعة الثانیة، کویت: وزارة الأوقاف الکویتیة.
سمرقندی، محمد بن أحمد (1405 ق)؛ تحفة الفقهاء؛ الطبعة الثانیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سیوطی، جلال‌الدین(1411 ق)؛ الأشباه والنظائر؛ الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1417 ق)؛ الموافقات؛ المحقق: أبوعبیدة مشهور بن حسن آل سلمان؛ الطبعة الأولى، عربستان: دار ابن‌عفان.
الشثری، سعد بن ناصر (1424 ق)؛ شرح المنظومه السعدیه فی القواعد الفقهیه؛ تخریج: عبدالله بن عمر؛ الریاض: دار اشبیلیا للنشر والتوزیع.
عدوی، علی الصعیدی (1414 ق)؛ حاشیة العدوی على شرح کفایة الطالب الربانی؛ المحقق: یوسف الشیخ محمد البقاعی؛ بیروت: دار الفکر.
عز بن عبدالسلام، عزالدین بن عبد‌العزیز (1414 ق)؛ قواعد الأحکام فی مصالح الأنام؛ راجعه وعلق علیه: طه عبد‌الرؤوف سعد؛ القاهرة: مکتبة الکلیات الأزهریة.
غزالی، أبوحامد محمد بن محمد [بی‌تا]؛ إحیاء علوم الدین؛ بیروت: دار المعرفة.
قرافی،احمد بن ادریس [بی‌تا]؛ الذخیره؛ تحقیق: محمد حجی؛ الطبعه الاولی، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
قلعجی، محمد رواس و حامدصادق قنیبی (1408 ق)؛ معجم لغة الفقهاء؛ الطبعة الثانیة، بیروت: دار النفائس.
کاسانی، علاءالدین أبوبکر بن مسعود (1406 ق)؛ بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع؛ الطبعة الثانیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مرداوی، علی بن سلیمان [بی‌تا]؛ الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف على مذهب الإمام أحمد بن حنبل؛ تحقیق: محمدحامد الفقی؛ بیروت: الناشر دار إحیاء التراث العربی.
نووی، أبوزکریا یحیی بن شرف [بی‌تا]؛ المجموع شرح المهذّب؛ المحقق: محمدنجیب المطیعی؛ جده: مکتبة الإرشاد.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار