بازخوانی مراحل سلوک معنوی از دیدگاه علی صفایی حائری و مقایسه عناصر آن با آموزه‌های عرفان عملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار و مدیر گروه عرفان، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

3 دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده عرفان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/jid.2024.343678.2340

چکیده

مراحل سلوک معنوی همواره در نگرش‌های عرفانی مختلف مورد توجه بوده است. در نگاه برخی صاحب‌نظران معاصر نیز به این مراحل با تعبیرهای مختلف اشاره شده است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به دیدگاه علی صفایی حائری درباره مراحل سلوک معنوی پرداخته شده است و ضمن استخراج سلسله‌ای منسجم از مراحل سلوک معنوی بر اساس آثار وی، عناصر متناظر با اجزای آن در آموزه‌های عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد مراحل سلوک در نگاه صفایی، با شناختی که از تذکر، تفکر و تعقل بیرون می‌آید شروع می‌شود و زمینه آزادی درونی فرد را از عادت‌ها و تعصب‌ها فراهم می‌کند تا بر اساس آن، عشق و ایمان در قلب فرد شکوفا شود. این عشق و ایمان به عمل می‌انجامد و در سه بُعد ذکر، اطاعت و شکر خود را نشان می‌دهد. سرانجام سالک باید اخبات را با عبور از مسیر ابتلا، اضطرار و اعتصام در خویش محقق کند. هر کدام از مراحل این سیر با آموزه‌های عرفان عملی هماهنگ است و نشان می‌دهد که نگرش صفایی به سلوک معنوی، همراهی‌های متعدد و ظرفیت‌های تبیینی زیادی را در نسبت با آموزه‌های عرفان عملی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rereading Ali Safaee Haeri’s Account of the Stages of Spiritual Wayfaring: A Comparison with the Teachings of Practical Mysticism

نویسندگان [English]

  • mohamadhosein sheikhshoaee 1
  • ali fazli 2
  • mohamadmahdi alimardi 3
1 PhD student, Islamic Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor and chair of the Department of Mysticism, Research Institute for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
3 Associate professor, Department of Religions and Mysticism, Faculty of Mysticism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Stages of spiritual journeying have been the focus of attention in various mystical perspectives. Some contemporary scholars have also referred to these stages using various terms. This research employs the descriptive-analytic method to examine Ali Safaee Haeri’s account of the stages of spiritual wayfaring. It delineates a coherent chain of the stages of spiritual journeying based on his works and considers their corresponding elements within mystical doctrines. This study demonstrates that, according to Safaee, the stages of spiritual wayfaring begin with knowledge grounded in remembrance, contemplation, and reasoning, which facilitate the individual's inner emancipation from habits and biases, leading to the blossoming of love and faith in one’s heart. Love and faith subsequently translate into action, manifested in three dimensions: remembrance of God, obedience to God, and gratitude toward God. Finally, the wayfarer should cultivate humility by navigating through afflictions (ibtilāʾ), helplessness (iḍṭirār), and seeking recourse (iʿtiṣām). Each of these stages aligns with the teachings of practical mysticism, illustrating that Safaee’s perspective on spiritual wayfaring harmonizes with the teachings of practical mysticism and offers significant explanatory power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • practical mysticism
  • spiritual wayfaring
  • mystical teachings
  • Ali Safaee Haeri
  • Ayn Sad

مراجع

قرآن کریم
ابن‌عربی، محیى‌الدین (1946 م)؛ فصوص الحکم؛ قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن‌عربی، محیى‌الدین (1420 ق)؛ ‏ذخائر الاعلاق شرح ترجمان الاشواق؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
_______________ [بی‌تا]؛‏ الفتوحات المکیة؛ بیروت: دار الصادر.
اصبهانى، ‏ابو‌نعیم احمد بن عبدالله [بی‌تا]؛ حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء؛ قاهرة: دار ام القراء للطباعة و النشر.
انصاری، خواجه عبدالله (1417 ‏ق)؛ ‏منازل السائرین؛ تهران‏: دار العلم‏.
باخرزی، یحیى (‏1383 ش)؛ أوراد الأحباب و فصوص الآداب؛ تهران‏: دانشگاه تهران‏.
بقلی شیرازی، روزبهان (2008 م)؛ ‏تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
_______________ (1374 ش)؛ شرح شطحیات‏؛ تهران: طهورى‏.
ترمذی، حکیم (1422 ق)؛ ‏ختم الاولیاء؛ بیروت: مهد الآداب الشرقیة.
_______________ (‏1413 ق)؛ ‏ادب النفس‏؛ قاهره: دار المصریه اللبنانیه.
_______________ (1426 ق)؛‏ ریاضة النفس؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
تستری، سهل بن عبدالله (1423 ق)؛ تفسیر التسترى؛ بیروت: دار الکتب العلمیة.
حلاج، حسین بن منصور (2002 م)؛ ‏دیوان الحلاج؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
خرگوشی، ابوسعد عبدالملک بن محمد (1427 ق)؛‏ تهذیب الاسرار فى أصول التصوف؛‏ بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
خمینی، سیدروح‌الله (1383 ش)؛ سر الصلاة؛ تهران‏: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
خوارزمی، تاج‌الدین حسین (1379 ش)؛‏ شرح فصوص الحکم؛ قم‏: بوستان کتاب.
رازى، ابوزکریا یحیى بن معاذ (1423 ق)؛‏ جواهر التصوف؛‏ قاهره‏: مکتبة الآداب‏.
راز شیرازی، ابوالقاسم (‏1363 ش)؛ مناهج أنوار المعرفة فى شرح مصباح الشریعة؛ تهران: خانقاه احمدى‏.
سراج طوسى، ابونصر (1914 م)؛‏ اللمع فى التصوف؛ لیدن:‏ مطبعة بریل‏.
سلمى، ‏ابوعبدالرحمن (1369 ش)؛ مجموعة آثار السلمى؛ ‏تهران: مرکز نشر دانشگاهى‏.
صفایی حائری، علی (1381 ش)؛ روش نقد؛ 5 جلد، قم: لیلة القدر.
_______________ (1384 ش)؛ بشنو از نی؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1385 الف)؛ اندیشه من؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1385 ب)؛ انسان در دو فصل؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1385 ج)؛ حرکت؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1385 د)؛ صراط؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1385 هـ)؛ تطهیر با جاری قرآن؛ 3 ج، قم: لیلة القدر.
_______________ (1386 الف)؛ مسئولیت و سازندگی؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1386 ب)؛ نامه‌هاى بلوغ؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1388 ش)؛ رشد؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1389 الف)؛ فوز سالک؛ قم: لیلة القدر.
_______________ (1389 ب)؛ اخبات؛ قم: لیلة القدر.
غزالی، ابوحامد محمد (‏1383 ش)؛ کیمیاى سعادت؛‏ تهران‏: علمى و فرهنگى‏.
_______________ (1416 ق)؛ منهاج العارفین (مجموعة رسائل الإمام الغزالى‏)؛ بیروت: دار الفکر.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم (2008 م)؛‏‏ نحو القلوب؛ قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب‏.
_______________ (1374 ش)؛ الرسالة القشیریة؛ قم‏: انتشارات بیدار.
کاشانى، عبدالرزاق (‏1426 ق)؛ لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام‏؛ قاهره: ‏مکتبة الثقافة الدینیة.
کاشانی، عزالدین محمود [بی‌تا]؛‏ مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة؛ تهران‏: نشر هما.
کلاباذى، ابوبکر محمد بن ابراهیم (1933 م)؛ التعرف لمذهب التصوف؛ مصر: مطبعة السعادة.
محاسبی، حارث بن اسد (1420 ق)؛ الرعایة لحقوق الله؛ مصر: دار الیقین.
_______________ (1421 ق)؛ المسائل؛ بییروت: دار الکتب العلمیة.
_______________ (1421 ق)؛ کتاب العقل (المسائل)؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
_______________ ‏(1428 ق)؛ ‏آداب النفوس‏؛ بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
_______________ (1986 م)؛ الوصایا؛ بیروت: دار الکتب العلمیة.
مستملى بخارى، اسماعیل (1363 ش)؛ شرح التعرف لمذهب التصوف؛‏ تهران‏: اساطیر.
مکی، ابوطالب (1424 ق)؛‏ علم القلوب؛‏ بیروت: دار الکتب العلمیة.
_______________ (1417 ق)؛‏ قوت القلوب فى معاملة المحبوب؛‏ بیروت‏: دار الکتب العلمیة.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1373 ش)؛ مثنوى معنوى؛‏ تهران: وزارت ارشاد اسلامى‏.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1371 ش)؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار؛ تهران: امیر کبیر.
همدانی، عین‌القضات (1341 ش)؛ تمهیدات؛ تهران: دانشگاه تهران‏.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار