نقش طلب استعدادی در اجابت دعا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار عرفان، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم ، ایران

3 استادیار دانشکده گروه تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی، قم، ایران

10.22034/jid.2024.337248.2331

چکیده

دعا در دیدگاه عارفان جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد؛ به طوری که عارفان در مسئله اجابت دعا معتقدند لسان قال و حال بدون استعداد مؤثر نیست؛ اما صبغه عبادی دعا به‌هرحال محفوظ و مورد تأکید شارع است. در اجابت دعا، ظرفیت و استعداد وجودی افراد در مرتبه علم الهی معیار دریافت فیض حق متعال است. طلب استعدادی یعنی دعای باطنی یا به اصطلاح عارفان خفی الدعوات. به بیان دیگر طلب استعدادی یعنی نفس انسان به مرتبه‌ای از کمال می‌رسد که مستعد دریافت فیض حق متعال می‌گردد؛ چرا که حق متعال فیاض علی الدوام و جواد علی الاطلاق است و هیچ بخل و امساکی در او راه ندارد؛ به همین دلیل چنانکه ابن عربی با کلمه بسیار زیبای فتنفهق علی تلک الاعیان بیان می‌کند حق متعال مستفیض را سرشار از فیض می‌نماید؛ بنابراین دعای نفس مستعد مجاب و تأثیرگذار است؛ چون نفس مستعد استعداد دریافت فیض را یافته است و نقص در قبول قابل نیست؛ فاعل یعنی حق متعال فیاض علی الدوام نیز هر نفس مستعدی را بهره‌مند می‌نماید. درباره این قسم از دعا چنین آمده است: «وَآتَاکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ» (ابراهیم: 34)؛ یعنی هر چه را به لسان استعداد خواستید به شما داد و چه بسیار دعاهایی که مقرون به لسان استعداد نیست و مورد اجابت حق متعال قرار نمیگیرد. تمام بحث ما در موضوع نقش طلب استعدادی در اجابت دعا در استعداد اعیان ثابته است که آیا استعداد بسته شده و اصولا دعا مفهومی ندارد یا اینکه فیض حق متعال بر اساس استعداد ظهور و گسترش می‌یابند؛لذا این پژوهش به بررسی جایگاه دعا در مراتب هستی و نقش طلب استعدادی در اجابت دعا می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Dispositional Desires in Prayer Fulfillment

نویسندگان [English]

  • seyed javad sabzpoosh 1
  • Asghar Nowruzy 2
  • Amir Javan Araste 3
1 PhD student, Islamic Mysticism and Sufism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Mysticism, Imam Khomeini Education and Research Institute, Qom, Iran
3 Assistant professor, Department of Islamic Mysticism and Sufism, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Prayer or supplication holds a profound significance within mystical traditions. Mystics contend that the mere verbal articulation or heartfelt yearning in prayer holds limited efficacy in attaining fulfillment without an accompanying disposition. Nevertheless, the reverent essence of prayer or supplication remains affirmed and accepted by religious doctrine. In the journey towards prayer fulfillment, individuals' existential capacities and dispositional states, particularly in relation to divine understanding, serve as crucial factors determining the reception of God's grace. Dispositional want, often described as an inner prayer or, in the lexicon of mystics, as hidden calls, denotes the soul's quest for a level of perfection conducive to receiving divine grace. This stems from the belief that God, inherently abundant in grace, continually bestows His generosity without reservation. As eloquently expressed by Ibn al-ʿArabī, God is abundantly rich in grace. The soul possessing such disposition perceives its prayers as efficacious and fulfilled, as it has the capacity to receive divine grace—devoid of impediments or deficiencies. In this context, the Quran asserts, "and He gave you all that you had asked Him" (Quran 14:34), signifying that God grants desires according to the language of one's disposition. Prayers lacking such disposition, however earnest, may not be fulfilled by God. Yet, an inquiry arises concerning the role of dispositional want: whether the disposition of "fixed entities" (al-aʿyān al-thābita) remains immutable, rendering prayers ineffective, or if God's grace manifests and diffuses in consonance with dispositional states. This study delves into the multifaceted role of prayer or supplication across various stages of existence, elucidating the pivotal role of dispositional desire in prayer fulfillment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • desire
  • want
  • prayer
  • supplication
  • disposition
  • fixed entities
  • fulfillment
قرآن
نهج البلاغه
ابن‌درید، محمد بن حسن (1988 م)؛ جمهرة اللغة؛ چ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن‌سبعین، عبد‌الحق بن ابراهیم بن محمد (1428 ق)؛ رسائل ابن‌سبعین؛ محقق و تحصیح: احمد فرید المزیدى؛ چ اول،‏ بیروت:‏ دار الکتب العلمیة‏.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1416 ق)؛ شرح فصوص الحکم من کلام الشیخ الأکبر؛ تحقیق: محمود الغراب؛ دمشق: [بی‌نا].
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1946 م)؛ فصوص الحکم‏؛ چ اول، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.‏
ابن‌عربی، محیى‌الدین [بی‌تا]؛ الفتوحات المکیة؛ بیروت: دار الصادر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)؛ لسان العرب؛‏ چ سوم‏، بیروت: دار صادر.‏
ابن‌یحیی، عبدالله قطب (1384 ش)؛ مکاتیب عبدالله قطب؛ قم: نشر قائم آل محمد.
امین، سیده نصرت (1361 ش)؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن؛ ج 15، چ اول، تهران: نهضت زنان مسلمان‏.‏
آملى، سیدحیدر (1422 ق)؛ تفسیر المحیط الأعظم؛ محقق/ مصحح: سیدمحسن موسوى تبریزى؛‏ ج 7، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
آملی، سیدحیدر (1382 ش)؛ أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة،قم : نور علی نور .
آملی، سیدحیدر (1367 ش)؛ المقدمات من کتاب نص النصوص‏، تهران: نشر توس .
جامى، عبدالرحمن (1370 ش)؛ نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
جندی، مویدالدین محمود، (1401 ش)شرح فصوص الحکم جندی، قم: بوستان کتاب.
جوادی آملی، عبدالله (1388 ش)؛ مجله الکترونیکی اسراء، ش 5.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376 ش)؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ تصحیح: احمد عبدالغفور عطار؛ بیروت‏: دار العلم للملایین‏.
حمزه فناری، شمس‌الدین محمد (2010 م)؛ مصباح الأنس بین المعقول و المشهود؛ محقق/ مصحح: عاصم ابراهیم الکیالی؛‏ بیروت:‏ دار الکتب العلمیه.
حمیری، نشوان بن سعید (1420 ق)؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‏؛ محقق: مطهر بن على اریانى، عبدالله، یوسف محمد و حسین بن عبدالله عمری؛ دمشق: دار الفکر‏.
خمینی، سیدروح‌الله (1376 ش)؛ مصباح الهدایة إلى الخلافة و الولایة؛ محقق/ مصحح: سیدجلال‌الدین آشتیانى‏؛ تهران: تنظیم و نشر آثار امام خمینى‏.
خمینى، سیدروح‌الله (1416 ق)؛ شرح دعاء السحر؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
سبزوارى‏، ملاهادى (1372 ش)؛ شرح الأسماء الحسنى؛ تحقیق: نجفقلى حبیبى؛ تهران‏: دانشگاه تهران.
شیرازی، مسعود بن عبد‌الله (بابا رکنا) (1359 ش)؛ نصوص الخصوص فى ترجمة الفصوص؛ محقق/ مصحح: رجبعلى مظلومى؛ تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک‌گیل.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374 ش)؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ مترجم: محمدباقر موسوى؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1397 ق)؛ تفسیر المیزان؛ تهران: دارالکتب اسلامیه.
قونوی، صدرالدین (1371 ش)؛ الفکوک؛ تصحیح: محمد خواجوی؛ تهران: نشر مولی.
قونوی، صدرالدین (1371 ش)؛ النصوص با تعلیقات میرزاهاشم اشکوری؛ محقق/ مصحح: سیدجلال‌الدین آشتیانى؛، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
قونوی، صدرالدین (1371 ش)؛ النصوص‏؛ محقق/ مصحح: سیدجلال‌الدین آشتیانى؛‏ تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
قونوی، صدرالدین (1372 ش)؛ شرح الأربعین حدیثا؛ قم: انتشارات بیدار.
قونوی، صدرالدین (1375 ش)؛ النفحات الالهیة؛ تهران: انتشارات مولی.
قونوی، صدرالدین (1393 ش)؛ النفحات الالهیه؛ تصحیح و تعلیق: محمد خواجوی؛ تهران: نشر مولی.
کاشانی، عبدالرزاق (1393 ش)؛ تأویلات قرآن حکیم مشهور به تفسیر ابن‌عربی؛ ترجمۀ سیدجواد هاشمی علیا؛ تهران: مولی.
کاشانى‏، عبدالرزاق (1370 ش)؛ شرح فصوص الحکم( کاشانى)؛ قم: انتشارات بیدار.
کاشانى‏، عبدالرزاق (1380 ش)؛ بیان المقدار السنة السرمدیة (مجموعه رسائل و مصنفات کاشانى)؛ محقق/ مصحح: مجید هادى‌زاده؛ تهران: میراث مکتوب.
نوروزی، اصغر (1390 ش)؛ اعیان ثابته در عرفان اسلامی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.