رویکرد فقهای امامیه در جبران خسارت و تلف از ربح در پرداخت خمس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22034/jid.2024.336441.2328

چکیده

جبران یا عدم ‌جبران ضرر وارده بر اموال از موضوعاتی است که کسبه و تجّار همه‌ساله در پایان سال خمسی با آن روبرو می‌شوند و این مسئله در شقوق مختلف آن، مورد توجه فقها و به‌ویژه متأخرین قرار گرفته است. سؤال اصلی تحقیق این است که آیا ضرر وارده بر فرد هنگام محاسبۀ خمس، از سود حاصل از سرمایه‌اش جبران می‌شود؟ یا بدون جبران ضرر، خمس ارباح مکاسب کامل پرداخت می‌شود؟ این پژوهش به شیوۀ توصیفی - تحلیلی با بررسی آثار فقهای امامیه، دلایل جبران خسارت و تلف از ربح را احصا کرده است و ضمن بیان عدم تفاوت خسارت با تلف، عوامل مؤثر بر موضوع نظیر استقلال ارباح یک یا چند کسب از یکدیگر، تقدم هر یک از خسارت و ربح بر دیگری و ضرر در رأس‌المال و غیررأس‌المال را بررسی می‌کند؛ سپس دیدگاه فقیهان امامیه همراه با نظر برگزیده بر جبران را طرح می‌کند؛ همچنین با استفاده از اصول عملیۀ برائت و استصحاب، حکم به جبران ضرر از ربح می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Imami Jurists’ Approach to Redressing Losses and Damages by Deducting them from Profits before Khums Payment

نویسندگان [English]

  • Ali Baghcheghi 1
  • mohammad reza elmisola 2
  • hosein naseri mogaddam 3
1 PhD student, Jurisprudence and Foundations of Law, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Associate professor, Department of Jurisprudence and Foundations of Law, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
3 Professor, Department of Jurisprudence and Foundations of Law, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Addressing the issue of redressing damage or loss inflicted on one's possessions or property at the conclusion of their khums year is a crucial concern for businesspeople and merchants. Jurists, particularly later ones, have thoroughly examined various aspects of this issue. This article focuses on the central question: should the loss suffered by individuals during khums calculation be offset or compensated from their capital's profit, or should the khums, or one-fifth of the profit, be paid in full without addressing the loss? Employing a descriptive-analytic approach and scrutinizing the works of Imami jurists, this study identifies compelling reasons advocating for compensating losses from profits, emphasizing the absence of a distinction between loss and damage. It delves into the priority between loss and profit, distinguishing between the loss of the principal capital and profit loss. By evaluating the theories of Imami jurists, it advocates for the view that losses should indeed be compensated. Furthermore, utilizing practical principles such as the presumptions of barāʾa (exemption) and istiṣḥāb (continuity), it contends that losses or damages should be rectified from the profit.

کلیدواژه‌ها [English]

  • khums
  • business profits
  • loss
  • damage
  • capital

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم (1389 ش)؛ کفایه‌ الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی.
آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین [بی‌تا]؛ التعلیقات علی الروضه البهیه؛ قم: منشورات المدرسه الرضویه.
اصفهانى، ابوالحسن (1422 ق)؛ وسیلة النجاه (مع حواشی الامام الخمینی)؛ قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
انصارى، مرتضى بن محمدامین (1415 ق)؛ کتاب الزکاه؛ قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم.
ـــــــــــــــــــــــ (1415 ق)؛ کتاب الخمس؛ قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم.
بحرانى، یوسف بن احمد (1405 ق)؛ الحدائق الناضره؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى.
حائری، مرتضی (1418 ق)؛ کتاب الخمس؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حکیم، محسن (1416 ق)؛ مستمسک العروه الوثقى؛ قم: مؤسسه دار التفسیر.
خویى، ابوالقاسم (1418 ق)؛ موسوعه؛ قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
راغب، حسین بن محمد (1412 ق)؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ سوریه: دار العلم والدار الشامیه.
سبحانی، جعفر (1420 ق)؛ الخمس فی الشریعه الاسلامیه الغراء؛ قم: موسسه امام صادق (علیه‌السلام).
سبزوارى، سیدعبدالأعلى (1413 ق)؛ مهذّب الأحکام؛ قم، مؤسسه المنار.
شهید اول، محمد بن مکى (1412 ق)؛ البیان؛ قم: محقق.
ـــــــــــــــــــــ (1417 ق)؛ الدروس؛ قم: دفتر انتشارات‌اسلامى.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على(1410 ق)؛ الروضة البهیه (المحشّى ـ کلانتر)؛ قم: کتابفروشى داورى.
ـــــــــــــــــــــ (1413 ق)؛ مسالک الأفهام؛ قم: مؤسسة المعارف ‌الإسلامیه.
صافی گلپایگانی، علی (1427 ق)؛ ذخیرة العقبی فی شرح العروة الوثقی؛ قم: گنج عرفان.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله (1416 ق)؛ هدایة العباد؛ قم: دار القرآن‌ الکریم.‌
طباطبایى، محمدکاظم (1419 ق)؛ العروة الوثقى(المحشّى)؛ قم: دفتر انتشارات‌ اسلامى.
ـــــــــــــــــــ (1428 ق)؛ العروة الوثقى مع التعلیقات؛ قم: مدرسه امام على بن ابی‌طالب (ع).
طریحی، فخرالدین (1416 ق)؛ مجمع البحرین؛ تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسى، محمد بن حسن (1387 ق)؛ المبسوط؛ تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
ـــــــــــــــــ (1390 ق)؛ الاستبصار؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ــــــــــــــــ (1407 ق)؛ تهذیب الأحکام؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه.
عاملی، محمد بن علی (1411 ق)؛ مدارک الافهام؛ بیروت: موسسه آل‌البیت (ع).
علامه حلی، حسن بن ‌یوسف (1420 ق)؛ تحریر الاحکام؛ قم: مؤسسه امام صادق (ع).
ـــــــــــــــ [بی‌تا]؛ تذکره الفقهاء؛ قم: مؤسسه آل‌البیت (ع).
ـــــــــــــــــــ (1413 ق)؛ قواعد الاحکام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فاضل لنکرانى، محمد (1423 ق)؛ تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله ـ الخمس والأنفال؛ قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387 ق)؛ إیضاح الفوائد؛ قم: اسماعیلیان.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410 ق)؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت.
کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر (1422 ق)؛ کشف الغطاء (ط ـ الحدیثة)؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق)؛ الکافی؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه.
گلپایگانى، محمدرضا (1413 ق)؛ هدایه العباد؛ قم: دار القرآن الکریم.
محقق حلّی، جعفر بن حسن (1407 ق)؛ المعتبر فی شرح المختصر؛ قم: مؤسسه سیدالشهداء (ع).
محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن [بی‌تا]؛ کفایه ‌الاحکام؛ اصفهان: انتشارات مهدوی.
محمود عبدالرحمان [بی‌تا]؛ معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیه؛ [بی‌جا]، [بی‌نا].
مرعشى نجفى، شهاب‌الدین (1406 ق)؛ منهاج المؤمنین؛ قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
مکارم شیرازی، ناصر (1416 ق)؛ انوار الفقاهه ـ کتاب الخمس والانفال؛ قم: مدرسه امام علی (ع).
موسوی خلخالى، سیدمحمدمهدى (1427 ق)؛ فقه الشیعه (کتاب الخمس والأنفال)؛ قم: دار البشیر.
موسوى خمینى، سیدروح‌اللّه [بی‌تا]؛ تحریر الوسیله؛ قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1417 ق)؛ غنائم الایام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
میلانی، محمدهادى (1395 ش)؛ محاضرات فی فقه الإمامیه (کتاب الزکاه)؛ مشهد: دانشگاه فردوسى.
نجفی، محمدحسن [بی‌تا]؛ جواهر الکلام؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415 ق)؛ مستند الشیعه؛ قم: موسسه آل‌البیت (ع).
هاشمى شاهرودى، محمود (1426 ق)؛ بحوث فی الفقه الزراعی؛ قم: مؤسسه دائرة ‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت (ع).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار