واکاوی احکام و حریم راه‌ها از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی با ‎ سیاست کیفری بر مبنای حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استادیار، عضو هیئت‌ علمی گروه حقوق، دانشگاه پیام نور تهران، ایران

10.22034/jid.2024.413301.2444

چکیده

راه‌ها و حریم قانونی آنها جزء سرمایه ملّی هر کشور دانسته می‌شوند. حق مرور از این راه‌ها ممکن است به ‌طور طبیعی یا قراردادی در ملک دیگری ایجاد شده‌ باشد. این نوشتار به بررسی احکام و حریم حق ‌مرور از دیدگاه فقیهان مذاهب‌ اسلامی و مطالعۀ سیاست تقنینی در حقوق ایران و بیان خلأهای موجود در این‌باره می‌پردازد؛ از این‌رو توجه در این نوشتار به ملاک و ضابطه‌ای معین برای مشخص‌شدن انواع و احکام راه‌ها خواهد بود. با توجه به پژوهش انجام‌شده، می‌توان نتیجه گرفت در احکام و انواع راه‌ها بین فقیهان مذاهب ‌اسلامی اشتراک‌ها و تضارب آرا وجود دارد؛ همچنین در سیاست تقنینی حقوق ایران دربارۀ احکام راه‌ها و حریم آنها خلأ‌هایی وجود دارد؛ بنابراین برای رفع خلأهای موجود در قوانین مربوط در حوزه راه و حق‌ عبور و مرور می‌توان از این نقاط مشترک و تضاد برای اصلاح قانون استفاده کرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Regulations and Boundaries of Pathways from the Perspective of Islamic Jurisprudents, Juxtaposed with Criminal Policy Based on Iranian law

نویسندگان [English]

  • mohammad rasool ahangaran 1
  • amir ahmadi 2
1 Professor, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Assistant professor, Department of Law, Payam-e Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Roads and their legal setbacks constitute vital components of national infrastructure in every country. The entitlement to traverse these roads may arise either organically or through established conventions on private property. This article delves into the regulations governing roads and setbacks for right of way, examining them through the lens of jurists associated with diverse Islamic denominations. Additionally, it scrutinizes the legislative policies of Iranian law, highlighting existing gaps therein. Consequently, the focus lies on delineating specific criteria for classifying road types and their associated regulations. Our research reveals both similarities and disparities among jurists representing various Islamic denominations concerning road rules and classifications. Furthermore, the legislative policies of Iranian law exhibit deficiencies regarding road regulations and setbacks. To address these gaps effectively, leveraging insights from these discussions can serve to refine existing legal frameworks pertaining to roads and right of way.

کلیدواژه‌ها [English]

  • road regulations
  • Sunni jurists
  • Imamiyya
  • road setbacks
  • right of way
قرآن کریم؛ ترجمه؛ مهدی الهی قمشه‌ای.
ابن‌انس، مالک [بی‌تا]؛ المدونة الکبری؛ چ اول، مصر: مطبعة السعادة.
ابن‌عابدین، محمدامین الشهیر (1272 ق)؛ رد المحتار علی الدر المختار (حاشیه ابن‌عابدین)؛ چ اول، مصر: دار الطباعة المصریة.
ابن‌قدامه مقدسی، ابی‌الفرج عبدالرحمن بن ابی‌عمر [بی‌تا]؛ الشرح الکبیر؛ چ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌قدامه، موفق‌الدین ابی‌محمد [بی‌تا]؛ المغنی؛ تحقیق: جماعة من العلما؛ چ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌حجر ‌عسقلانی، احمد بن علی (1328 ق)؛ الإصابة فی الصحابة؛ چ اول، مصر: مطبعة السعادة.
______________ [بی‌تا]؛ فتح الباری بشرح صحیح البخاری؛ چ دوم، لبنان: دار المعرفة.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1405 ق)؛ لسان العرب؛ چ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
أبی‌یعلی حنبلی، محمد بن حسین (1394 ق)؛ الأحکام السلطانیة؛ تصحیح: حامد الفقی؛ چ دوم، [بی‌جا]: شرکة مکتبة و مطبعة أحمد بن سعد بن بنهان.
احمدی، امیر و مهدی خدایی (1390 ش)؛ «دلیل مشروعیت حق‌ ارتفاق از دیدگاه مذاهب ‌اسلامی»؛ فصلنامه پژوهش‌های فقهی دانشگاه تهران، دوره 7، ش 2.
امامی، سیّدحسن (1383 ش)؛ حقوق مدنی؛ ج اول، چ 24، تهران: انتشارات اسلامیه.
آبروشن، هوشنگ (1395 ش)؛ سیاست جنایی ایران در قلمرو جرایم اقتصادی؛ چ اول، تهران: فردوسی.
آهنگران، محمدرسول و امیر احمدی (1397 ش)؛ «واکاوی موجبات ایجاد حق ‌ارتفاق در فقه مذاهب ‌اسلامی»؛ مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، دوره 11، ش 1.
بهوتی‌ حنبلی، الشیخ منصور بن یوسف (1418 ق)؛ کشاف القناع؛ چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
تنوخی، سحنون بن سعید (1323 ق)؛ روایة الإمام سحنون بن سعید التنوخی عن الإمام عبدالرحمن بن القاسم العتقی عن الإمام مالک بن انس، المدونة؛ چ اول، مصر: مطبعة السعادة.
جعفری لنگرودی، محمّدجعفر (1378 ش)؛ مبسوط در ترمینولوژی؛ ج سوم، چ اول، تهران: گنج دانش.
جلیل‌زاده، اسلام (1396 ش)؛ «حقوق و تکالیف قانونی در حریم راه‌ها (بررسی موردی قوانین وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران)»؛ همایش بین‌المللی حقوق و فقه اسلامی.
جلیل‌زاده، اسلام (1397 ش)؛ حقوق و تکالیف قانونی وزارت راه و شهرسازی در حریم جاده‌ها؛ چ اول، اردبیل: محقق اردبیلی.
حبیب‌زاده، محمدجعفر (1395 ش)؛ حقوق جزای اختصاصی؛ ج 2، چ 11، تهران: سمت.
حسینی، سیدحسین (1383 ش)؛ «نگرشی تطبیقی بر نحوه انعکاس جرم رشوه در سیستم‏های حقوقی فرانسه، ایتالیا، سوئیس و چین»؛ مجله پژوهش‏های حقوقی، دوره 3، ش 6.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (العلامه الحلی) [بی‌تا]؛ تذکرة الفقهاء (ط.ق)؛ چ اول، عراق: مکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
خفیف، علی (1371 ق)؛ مختصر أحکام المعاملات الشرعیة؛ چ چهارم، قاهره: مطبعة السّنة المحمدیة.
خوئی، سیدابوالقاسم (1410 ق)؛ منهاج الصالحین؛ ج 2، (المعاملات)، چ 38، قم: مطبعة مه.
دمشقی نووی، ابی‌زکریا محیی‌الدین بن شرف [بی‌تا]؛ روضة الطالبین؛ چ اول، تحقیق: الشیخ عادل أحمد عبدالموجود، الشیخ علی محمد معوض؛ چ اول، بیروت: ناشر دارالکتب العلمیة.
رازی، محمد بن أبی‌بکر (1415 ق)؛ مختار الصحاح؛ تحقیق: احمد شمس‌الدین؛ چ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
زحیلی، وهبة (1409 ق)؛ الفقه الإسلامی و أدلته؛ چ دوم، دمشق - سوریه: دار الفکر (نشر احسان).
سرخسی، شمس‌الدین (1406 ق)؛ المبسوط؛ تحقیق: جمع من الافاضل؛ چ اول، بیروت: دار المعرفة.
سلیمانی، مصطفی، مهدی روحانی و شهناز الهیاری (1379 ش)؛ مجموعه وظایف و اختیارات وزیر راه و ترابری؛ ج 1، تهران: اداره کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، ریاست جمهوری، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور.
شربینی‌خطیب، محمد (1377 ق)؛ مغنی المحتاج إلی معرفة معانی الفاظ لمنهاج؛ چ اول، مصر: دار احیاء التراث العربی، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
طریحی، فخرالدین (1408 ق)؛ مجمع البحرین؛ تحقیق: السیداحمد الحسینی؛ چ دوم، بیروت: نشر الثقافة الاسلامیه.
عاملی، زین‌الدین بن علی (الشهید الثانی) (1414 ق)؛ مسالک الافهام؛ چ اول، بیروت: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
عاملی، شمس‌الدین محمد بن مکی(الشهید الاول) (1414 ق)؛ الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه؛ چ اول، قم: تحقیق و نشر مؤسسه النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین قم.
عمید، حسن (1365 ش)؛ فرهنگ عمید؛ ج 1، چ اول، تهران: مؤسسه انتشارات تهران.
فوزی، فیض‌الله محمد (1397 ق)؛ الفقه الإسلامی؛ چ دوم، [بی‌جا]: مطبعة طربین.
قلعجی، محمدروا و حامدصادق وقنیبی (1405 ق)؛ معجم لغة الفقهاء (عربی – انکلیزی)؛ چ اول، بیروت: دار النفائس.
قمی، میرزاابوالقاسم (1413 ق)؛ جامع الشتات؛ چ اول، تحقیق: مرتضی رضوی، تهران: مؤسسه کیهان.
کرکی، علی بن حسین (محقق الثانی) (1410 ق)؛ جامع المقاصد فی شرح قواعد؛ ج 5، چ اول، قم: نشر مؤسسة آل البیت (ع).
موسوی گلپایگانی، سیدمحمد رضا (1413 ق)؛ هدایة العباد؛ چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
لازرژ، کریستین (1395 ش)؛ درآمدی بر سیاست جنایی؛ ترجمه: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی؛ چ پنجم، تهران: میزان.
مرداوی، علاء‌الدین أبی‌الحسن علی بن سلیمان (1355 ق)؛ الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف علی مذهب الإمام أحمد؛ تحقیق: محمد الفقی؛ چ اول، [بی‌جا]: السنّة المحمدیة.
معین، محمد (1386 ش)؛ فرهنگ فارسی؛ ج 1، چ 2، تهران: امیرکبیر.
مغربی، ابی‌عبدلله محمد بن محمد (الخطاب الرعینی) (1416 ق)؛ مواهب الجلیل شرح مختصر خلیل؛ تحقیق: الشیخ زکریا عمیرات؛ چ اول، بیروت: دار العلمیه.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1385 ش)؛ تحریر الوسیله؛ چ دوم، تحقیق: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (س)؛ تهران: مؤسسة العروج.
نجفی توانا، علی (1389 ش)؛ مجموعه مقالات پیرامون سیاست جنایی؛ چ اول، تهران: آموزش و سنجش.
نجفی، محمدحسن (1368 ش)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ تحقیق: شیخ علی آخوندی؛ چ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
وزارت راه و شهرسازی، معاونت راهداری (1396 ش)؛ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺿﻮاﺑﻂ ﺣﻔﻆ و صیانت ﺣﺮیم راهﻫﺎ (ﺟﻠﺪ اول)؛ تهیه و تدوین: دﻓﺘﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ایمنی راه و حریم، اﻣﻮر اجرائی و عملیاتی؛ تهران: کانون آگهی تبلیغاتی کیان گرافیک.
ولیدی، محمدصالح (1376 ش)؛ حقوق جزای اختصاصی در تفصیل قواعد تخریب اموال و اتلاف عمدی اسناد؛ چ اول، تهران: داد.
هورینی ‌فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب [بی‌تا]؛ القاموس المحیط؛ چ اول، بیروت: دار العلم للجمیع.
آیین‌نامه طرح مهندسی راه‌ها (1375 ش)؛ سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور - وزارت راه و ترابری، دفتر تحقیقات ومعیارهای فنی، تهران: برنامه و بودجه، اجتماعی و انتشارات، نشریه شماره 161.
آیین‌ﻧﺎﻣﻪ اجرایی ﺗﺒﺼﺮه (1) ﻣﺎده (17) ﻗﺎﻧﻮن ایمنی راه‌ها و راه‌آهن، مصوب 1381 با اصلاحات سال‌های 1384 و 1386، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
تصویب‌نامه شماره ۱۶۷۲ مورخ ۶/۲/1346 هیئت‌وزیران و صورت‌جلسه مورخه ۵/۵/13۷۷ هیئت‌وزیران در مورد حریم راه‌ها، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
تعیین حریم راه‌های روستایی، مصوب هیئت‌وزیران 9/2/1369، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
روزﻧﺎﻣﻪ رﺳمی جمهوری اسلامی ایران، ﺗﺎریخ اﻧﺘﺸﺎر 28/12/1369، رأی وﺣﺪت رویه ﺷﻤﺎره 204، ﻣﻮرخ 13/9/1369 هیئت ﻋﻤﻮمی دیوان ﻋﺪاﻟﺖ اداری.
روزﻧﺎﻣﻪ رﺳمی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ اﻧﺘﺸﺎر30/7/1374، رأی وﺣﺪت رویه ﺷﻤﺎره 153، ﻣﻮرخ 17/4/1374 هیئت ﻋﻤﻮمی دیوان ﻋﺪاﻟﺖ اداری.
قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن، مصوب 7/4/1349 همراه با اصلاحات بعدی آن، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
قانون برنامه عمرانی چهارم کشور، مصوب 27/12/1346، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
قانون بودجه، سال 1351، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
قانون بودجه، مصوب سال 1343، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
قانون مجازات اسلامی، باب تعزیرات مصوب 1375 و قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 18/2/ 1307، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی، عمرانی و نظامی دولت مصوب 17/7/1358 شورای انقلاب فرهنگی، سازمان ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، اداره تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
نظر ﺷﻮرای ﻧﮕﻬﺒﺎن، ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره 86/30/22818 ﻣﻮرخ8/7/1386، سامانه جامع نظرات شورای نگهبان،