مفهوم «اهل بیت (ع)» و شمول مصداقی آن از منظر علمای اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الاهیات، دانشکده عقیدتی‌سیاسی شهید محلاتی

چکیده

اهل بیت (ع) به ‌گروهی از منسوبان نسبی پیامبر (ص) اطلاق می‌شود که حاصل پیوند ازدواج علی (ع) و فاطمه (س) هستند. این تلقی شیعه از مفهوم اهل بیت (ع) است. دانشمندان اهل سنت ضمن پذیرش کلی این تعریف و مسلم‌دانستن آن می‌کوشند دایره اهل بیت را به برخی منسوبان دیگر و همسران پیامبر (ص) تسرّی دهند. در ادبیات آنها، صدق عنوان «اهل بیت» بر تعریف شیعی قطعی است، ولی با تردید و اعتقاد به‌ تشتت دیدگاه‌ها، با تکلف، دیگران را هم وارد عنوان «اهل بیت» می‌کنند. در این تلاش، معنای لغوی «اهل» و «بیت» بیشتر مطمح نظر است. البته اضطراب در کلام در تعیین ملاک عضو «اهل بیت» بودن، به‌وضوح خود را نمایان می‌کند. زیرا آنها معتقدند صدقه بر اهل بیت (ع) حرام است. با این ملاک، دامنه مصداقی «اهل بیت» محدود می‌شود و همسران پیامبر (ص) از آن خارج می‌گردند. با احتساب این ملاک، علاوه بر آل ‌علی، ممکن است آل ‌جعفر، آل ‌عقیل و آل ‌عباس نیز در شمول مصداقی «اهل بیت» داخل شوند. اما در تاریخ مکتوب اهل سنت، هر جا «اهل بیت (ع)» و «ائمه اهل بیت (ع)» به ‌صورت مطلق به‌ کار رفته، یا در آیات قرآنی همچون آیه تطهیر و مباهله یا موضوعات اختلافی، اهل بیت (ع) به‌ مفهوم شیعی آن مد نظر بوده است. در این مقاله می‌کوشیم ضمن بیان مفهوم «اهل بیت (ع)» و شمول مصداقی آن، استعمال این عنوان را در ادبیات علمای اهل سنت بکاویم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Concept of Ahl-al- Bayt (Household of the Prophet) and Its Referent Inclusiveness Based on Sunni Scholars

نویسنده [English]

  • alireza mirzaee
Assistant Professor, Department of Theology, Shahid Mahallati Political and Ideological University
چکیده [English]

The expression Ahl-al- Bayt (a) refers to the household of the Prophet including Ali and Fatimah (a) and those offsprings of their marriage. This view is held by Shiites. Sunni scholars, agreeing with Shiite view, have tried to expand its meaning and to include some other Prophets, relatives and wives. This article tries to present the literal meaning of “Ahl”, family, and “Bayt”, house. Needless to say, vagueness of the meaning of Ahl-al- Bayt complicates the subject, for it is believed that charity, Sadaqat, is forbidden for Ahl- al- Bayt. On this basis, one may not consider the Prophet`s wives as belonging to Ahl-al- Bayt. Regarding this norm, Al-e Ali, Al-e Ja`far, Al-e Aqil and Al-e Abbas may also be included in Ahl-al- Bayt. However, in Sunni recorded history, where the absolute form of Ahl-al- Bayt and A`immah-e Ahl-al- Bayt are used, or in Quranic verses such as the verse Tathir and Mubahili or in diversity of opinions, the Shiite belief has been meant. In this paper, it has been intended to study the expression Ahl-al- Bayt and its referent inclusiveness as is found in Sunni`s works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahl-al- Bayt (a)
  • Ahl-ul- Sunnah
  • Shiite
  • A`immah-e Ahl-al- Bayt
  • Prophet`s wives
  • Prophet`s relatives

عنوان مقاله [العربیة]

مفهوم «اهل البیت (ع)» و شموله المصداقی فی وجهة نظر علماء اهل السنة

چکیده [العربیة]

یطلق «اهل البیت» علی بعض الاقرباء النسبیة للرسول(ص) الذین هم حاصل تزویج الامام علی (ع) و فاطمة الزهرا (س) و هذا هو الذی یفهم من مفهوم اهل البیت(ع) فی الشیعه. و قد قبل علماء اهل السنة هذا المعنا ل«اهل البیت» لکن جهدوا للتوسعة و التّسری فی مفهومه الی افراد اخری من المنسوبین و نساء الرسول (ص) ایضاً.


صدق «اهل البیت» علی تعریف الشیعی من هذا المفهوم، فی کلام علماء اهل السنة قطعی و لکنهم یدخلون الآخرین بالتردید و التشتت و التکلف فی دائرة هذا المفهوم و و کان اکثر توجههم فی مرادهم من «اهل البیت» هو معنی اللغوی ل«اهل» و «بیت» و ان کان الاضطراب فی تعیین عضویت فی اهل البیت کان واضحاً فی کلامهم لانّهم یعتقدون بحرمة الصدقة علی اهل البیت و بهذا القید ضُیّق دائرة المصداقی ل«اهل البیت» و خُرِج نساء النبی عنه؛ مضافاً الی انّ مع هذا المعیار یمکن دخول بعض الافراد کآل جعفر، آل عقیل و آل عباس فی شمول المصداقی لمفهوم اهل البیت.


و اما کلّما یستعمل کلمة «اهل البیت» او «ائمة اهل البیت(ع)» مطلقاً فی آثار المکتوب التاریخی لاهل السنت او فی آیات القرآن، کآیة التطهیر و المباهله او موضوعات اختلافیة، کان المراد منها هو معناه الشیعی. و لهذا اجتهد هذه المقاله فی ضمن بیان مفهوم اهل البیت و شموله المصداقی، ان تتبیّن المراد من استعمال هذه الکلمة فی کلام علماء اهل السنة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • اهل البیت (ع)
  • اهل السنة
  • ائمة اهل البیت (ع)
  • نساء النبی (ص)
  • منسوبی الرسول (ص)
قرآن کریم.
ابن‌ ابی العز الحنفی، علی بن ‌محمد (1404/1984). شرح العقیدة الطحاویة، حققها و راجعها: جماعة من العلماء، خرج احادیثها: محمد ناصر الدین الالبانی، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن‌ تیمیة، احمد بن عبد الحلیم (1321). منهاج ‌السنة، مصر: المطبعة الکبری الامیریة.
ابن‌ تیمیة، احمد بن عبد الحلیم (1407/1987). حقوق ‌آل ‌البیت، تحقیق: عبد القادر احمد عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
ابن ‌حنبل، احمد (1414/1994). المسند، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
ابن‌ حیون مغربی، نعمان بن محمد (1385). دعائم ‌الاسلام و ذکر الحلال والحرام، قم: مؤسسة آل ‌البیت (ع).
ابن‌ طاووس، علی بن یونس (1400). الطرائف فی معرفة الطوائف، قم: خیام.
ابن ‌فارس، احمد (بی‌تا). معجم المقائیس اللغة، بیروت: دار الجیل.
ابن‌ مغازلی، علی بن محمد (بی‌تا). مناقب ابن المغازلی الشافعی، بی‌جا: دار الاضواء.
ابن‌ منظور، محمد ابن مکرم (1414). لسان ‌العرب، بیروت: دار صادر.
ابوالحسن الاشعری، علی ابن اسماعیل (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، تصحیح: هلموت ریتر، بی‌جا: بی‌نا، چاپ سوم.
البخاری، محمد ابن ‌اسماعیل (بی‌تا). الصحیح (صحیح بخاری)، استانبول: المکتبة الاسلامیة.
حسکانی، عبید اللّه بن احمد (1411). شواهد التنزیل لقواعد التفصیل، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
الخوری الشرتونی، سعید (1430/2009). اقرب الموارد فی فصح العربیة والشوارد، قم: کتاب‌خانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
ذهبی، محمد بن احمد (1405). سیر اعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة ‌الوفاء.
ذهبی، محمد بن احمد (بی‌تا). میزان ‌الاعتدال، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم.
زمخشری، محمود بن عمر (1979). اساس‌ البلاغة، بیروت: دار صادر.
سبحانی، جعفر (بی‌تا). اهل البیت، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
الشهرستانی، محمد بن عبد الکریم (بی‌تا). الملل والنحل، بیروت: دار الفکر، ج1.
طبرسی، احمد بن علی (1403). الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان، تهران: ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن (1414). الامالی، قم: دار الثقافة.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عاملی (محقق کرکی)، علی بن حسین (1414). جامع ‌المقاصد فی شرح‌ المقاصد، قم: موسسة آل البیت (ع).
فیومی، احمد ابن محمد (1405). المصباح المنیر، قم: موسسة دار الهجرة، چاپ اول.
القرموشی، عمر بن صالح (1434/2013). اهل ‌البیت عند شیخ الاسلام ابن‌ تیمیة، مکة: مرکز التأصیل للدراسات والبحوث.
قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1429). الکافی، قم: دار الحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
النیشابوری، مسلم بن حجاج (1417/1996). الصحیح (صحیح مسلم)، شرح: ابوذکریا یحیی ابن شرف النووی، مکة المکرمة: مکتبة النزار.