قاعده نفی سبیل و چالش قانون‌پذیری اقلیت‌های مسلمان در کشورهای غیر اسلامی از نگاه فقه شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اقلیت مسلمان ساکن در کشورهای غیر اسلامی در پذیرش و پای‌بندی به قوانین این کشورها با برخی قواعد شرعی مانند «قاعده نفی سبیل» مواجه‌اند که سلطه حقوقی و قانونی کافران بر مسلمانان را از مصادیق سبیل منفی و ممنوع می‌داند. این مقاله با رویکرد تحلیلی بر اساس فقه شیعه ابعاد این موضوع را تبیین و با تقسیم احکام اسلام به مباحات و الزامات، وضعیت احکام اسلام از حیث ثبات و تغییرپذیری را روشن کرده است. سپس با توجه به ماهیت قوانین کشورهای غیر اسلامی، بخش عمده‌ای از قوانین و مقررات این کشورها، که در دایره مباحات تنظیم شده و واجد ملاک‌های قابل قبولی نظیر حفظ نظم و رعایت حق است، را از دایره قاعده نفی سبیل خارج می‌داند. همچنین پذیرش بخش محدودی از قوانین این کشورها، که در دایره الزامات مخالف با احکام واجب و حرام شرع قرار دارند، را تنها در چارچوب قواعد حاکم بر احکام اسلام، نظیر قاعده تزاحم و نفی حرج، روا می‌شمارد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Rule of Nafy Sabil (Denying the domination of unbelievers over believers) and the Problems of Law Abiding of Muslim Minorities in Non-Islamic Countries from Shiite Jurisprudence View

نویسندگان [English]

  • Mohamadtaghi Ghabooli 1
  • Mohsen Ahmadvand 2
  • Mohammad Taqi Fakh’lai 3
1 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Basics of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad
2 PhD candidate, Department of Jurisprudence and Basics of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad
3 Professor, Department of Jurisprudence and Basics of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Muslim minorities living in non- Islamic countries confront with some Islamic rules such as the” Rule of Nafy Sabil” that is a Quranic Principle in following and observing the rules of the non-Islamic countries. According to this rule, the legal authority of the infidels is regarded as domination and then it is forbidden. The present article, based on an analytical approach, is to determine the dimensions of this issue and to divide Islamic laws into permits(mobaite) and obligations. Then the stability and changeability of the Islamic decrees are specified. Concerning the nature of non- Islamic countries’ rules, different situations that are arisen from the confliction of these laws with the legal regulations are studied; and most of the principles that are categorized as permits and have acceptable criteria are exempted from the rule of mustache refusal. Moreover, it permits following some laws that are among the obligations and are against the obligatory and forbidden Islamic rules just through considering rule constriction (negation of haraj) and conflict rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muslim minorities
  • law abiding
  • Islamic veil in the West
  • rule of Nafy Sabil
  • European Islam

عنوان مقاله [العربیة]

قاعدة نفی السبیل و التحدی القانونی للأقلیات المسلمة فی الدول غیر الإسلامیة من وجهة نظر الفقه الشیعی

چکیده [العربیة]

تواجه الأقلیة المسلمة المقیمة فی بلدان غیر إسلامیة، التقید بالقوانین فی هذه الدول و الامتثال لها من خلال قواعد قانونیة معینة مثل الاصل القرآنی «قاعدة نفی السبیل»؛ التی استفید منها نفی السلطة الحقوقیة و القانونیة للکافرین علی المسلمین.



هذه المقالة، بالنهج التحلیلی المبنی على الفقه الشیعی، تشرح أبعاد هذه القضیة و توضح وضع الأحکام الإسلامیة فی سیاق الاستقرار و التغییر عن طریق تقسیم قواعد الإسلام إلى المباحات و الواجبات. ثم، بالنظر إلى ماهیة قوانین الدول غیر الإسلامیة، قامت بدراسة الحالات المختلفة التی تحدث فی حالة تعدی هذه القواعد ضمن حدود القانونین الدینیة و تنتج الی انّ معظم قوانین و أنظمة هذه الدول، التی تنظم فی دائرة العقول و لها معاییر مقبولة مثل الحفاظ على النظام و مراعاة الیمین، مستثناة من دائرة قاعدة نفی السبیل. کما أن قبول جزء محدود من قوانین هذه الدول، التی هی فی دائرة الالزامات المخالفة للواجبات و المحرمات الإسلامیة، لا یمکن اعتبارها إلا فی إطار القواعد التی تحکم أحکام الإسلام، مثل احکام التزاحم و نفی الحرج.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الاقلیات المسلمة
  • قبول القانون
  • الحجاب الإسلامی فی الغرب
  • قاعدة نفی السبیل
  • الإسلام الأوروبی

مراجع

نهج‌البلاغه (1414ق)، چ اول، قم: مؤسسه نهج البلاغه.
ابن‌سینا (1377ش)، الهیات شفاء، ترجمه یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
ابن‌قیم الجوزیه، محمد بن‌ابی‌بکر (1374ق)، اعلام الموقعین، مصر: مطبعه السعاده.
آخوند خراسانى، محمدکاظم بن‌حسین (1409ق)، کفایة الأصول، چ اول، قم: طبع آل البیت.
اردبیلى، احمد بن‌محمد (بی‌تا)، زبده البیان فی أحکام القرآن، چ اول، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
ــــــــــــــ (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
راغب اصفهانى، حسین بن‌محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، چ اول، لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیة.
بجنوردى، سید حسن بن‌آقا بزرگ موسوى (1419ق)، القواعد الفقهیة، چ اول، قم: نشر
الهادی.
حلبى، ابن‌زهره، حمزة بن على حسینى (1417ق)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
علامه حلى، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدى (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، چ اول، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
ــــــــــــــ (1412ق)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، چ اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
محقق حلى، نجم‌الدین جعفر بن‌حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، چ اول، قم: مؤسسه سید الشهداء (ع).
جعفری لنگرودی، محمد جعفر،(1361ش)، ارث، تهران، نشر گنج دانش،اول.
خمینی، سید روح‌اللّه موسوى (1422ق)، استفتاءات چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــ (1368ش)،صحیفه، چ چهارم، تهران،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــــــ (1415ق)، المکاسب المحرمة، چ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــــــ (1424ق)، توضیح المسائل (محشّى)، چ هشتم، قم:‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــ (1424ق)، کتاب البیع، چ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
ــــــــــــــ (1421ق)، کتاب الطهارة، چ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خویى، سید ابوالقاسم موسوى (1416ق)، صراط النجاة (المحشّى)، چ اول، قم:‌مکتب نشر المنتخب.
شیخ انصارى، مرتضى بن‌محمدامین (1415ق)، کتاب المکاسب، چ اول، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
شبیرى زنجانى، سید موسى (1419ق)، کتاب نکاح، چ اول، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
شاهرودى، سید محمود بن‌على حسینى (1378ش)، بایسته‌های حقوق جزا، چ اول، تهران: نشر میزان.
شریف مرتضى، على بن‌حسین موسوى (1405ق)، رسائل الشریف المرتضى، چ اول، قم: دار القرآن الکریم.
مکارم شیرازى، ناصر (1418ق)، أنوار الفقاهة ـ کتاب الحدود و التعزیرات، چ اول، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن‌أبی‌طالب (ع).
صاحب بن‌عباد، ابوالقاسم اسماعیل (1414ق)، المحیط فی اللغة، چ اول، بیروت: عالم الکتاب.
صدر، سید محمدباقر (1417ق)، اقتصادنا، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى ـ شعبه خراسان.
ـــــــــــــــ (1403ق)، الفتاوى الواضحة وفقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام، چ هشتم، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
علامه طباطبایى، سید محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن‌علی (1417ق)، اعلام الوری، قم: مؤسسه آل البیت.
طوسى، ابوجعفر محمد بن‌حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة،چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
ـــــــــــــــ (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عاملى، سید جواد بن‌محمد حسینى (بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، چ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محقق کرکى، على بن‌حسین عاملى (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ دوم، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
عاملى، محمد بن‌على موسوى (1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، چ اول، بیروت: مؤسسه آل البیت (ع).
علیدوست، ابوالقاسم (1394ش)، فقه و مصلحت، چ دوم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
صدوق، محمد بن‌على بن‌بابویه (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــ (1386ق)، علل الشرائع، چ اول، قم: کتابفروشى داورى.
کلینى، ابوجعفر محمد بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، چ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
میرزاى قمى، ابوالقاسم بن‌محمدحسن (1423ق)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، چ اول، تهران: مؤسسه کیهان.
گیلانى نجفى، میرزا حبیب‌اللّه رشتى (1316ق)، التعلیقة على مکاسب الشیخ الأنصاری، چ اول، قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
فاضل لنکرانی، جواد (1425ق)، ثلاث رسائل، چ اول، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
مصطفوى، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
مطهرى، مرتضى (بی‌تا)، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، قم.
مغنیه، محمدجواد (1421ق)، الفقه على المذاهب الخمسة، چ دهم، بیروت: دار التیار الجدید ـ دار الجواد.
نایینى، میرزا محمدحسین غروى، عراقى، آقا ضیاءالدین على کزازى (1421ق)، الرسائل الفقهیة (تقریرات نجم‌آبادی)، چ اول، قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامى امام رضا (ع).
نایینى، میرزا محمدحسین غروى (1413ق)، المکاسب و البیع، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
منتظرى، حسین‌على (1409ق)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمه صلواتى، محمود و شکوری، چ اول، قم: مؤسسه کیهان.
ـــــــــــــــ (1431ق)، رساله استفتائات، چ اول، قم: ایران.
نجفى، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کاشف‌الغطاء، جعفر بن‌خضر مالکى نجفى (1420ق)، شرح الشیخ جعفر على قواعد العلاّمة ابن المطهر، مؤسسه کاشف الغطاء ـ الذخائر.
همدانى، آقا رضا بن‌محمدهادى (1416ق)، مصباح الفقیه، چ اول، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
وبر، ماکس و دیگران (1379ش)، عقلانیت و آزادی، یداللّه موقن و احمد تدین، چ اول، تهران: هرمس.
محقق داماد، سید مصطفى (1406ق)، قواعد فقه، چ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
Tibi, bassam (2000), Europe ohne Identitaet, c. Bertelsmann verlag, Muenchen.
 
سایت‌ها:
علی‌آبادی، محمدحسن، «تأملاتی پیرامون فتوای تجویز ترک حجاب در موارد خاص»، آدرس اینترنتی: rajanews.com، یکشنبه 10 مرداد 1395.
قابل، احمد، «حجاب و اسلام سیاسی از منظر شریعت عقلانی»، وب‌سایت جرس، 18 خرداد 1391.
مکارم شیرازی، ناصر، پایگاه اطلاع‌رسانی: Makarem.ir.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار