ماهیت کلام الاهی: بررسی و نقد دیدگاه فخرالدین رازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

پرسش اصلی این پژوهش آن است که دیدگاه فخر رازی درباره ماهیت کلام الاهی چیست. برای پاسخ به این پرسش، دیدگاه فخر رازی درباره کلام به صورت مطلق، اعم از خدا و مخلوق، و کلام خدا به صورت مخصوص بررسی شد. برای درک ماهیت کلام خدا به صورت مخصوص، نشان داده‌ایم که درباره کلام لفظی خدا میان متفکران مسلمان اختلافی نیست، اما درباره کلام نفسی (باور فخرالدین رازی) اختلاف نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور این است که فخر رازی به کلام نفسی قائل است، اما در آثار مختلفش دیدگاه‌های دیگری غیر از کلام نفسی مطرح کرده است، از جمله کلام به معنای ایجاد، علم خدا و عجایب صُنع. وی معتقد است کلام لفظی، حادث، اما کلام نفسی قدیم است. او درباره کلام الاهی تا حدی تحت تأثیر ابن‌سینا است. نگرش او درباره کلام نفسی را متفکران پس از وی نقد کردند. برخلاف معتزله درباره قرآن معتقد است قرآن، غیرمخلوق و قدیم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature of the Divine Speech: A Review and Critique of Fakhr al-Din Razi's View

نویسندگان [English]

  • Seyyed Reza Fatemi 1
  • Eynollah Khademi 2
1 PhD Student in Islamic Philosophy and Theology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran,
2 Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The main question of this research is: What is Fakhr Razi's view on the nature of divine speech? To answer this question, Fakhr Razi's view on speech in general, including the speech of God and creatures, and the speech of God in particular was examined. To understand the nature of God's speech in particular, we have shown that there is no disagreement among Muslim thinkers about the verbal speech of God, but there is disagreement about the self-speech (Fakhr al-Din Razi's belief). Fakhr Razi is known to believe in the self-speech, but in various works he has proposed other views i.e. the speech meaning creation, the knowledge of God and the wonders of creation. He believes that verbal speech is temporal, but self-speech is pre-eternal. He is somewhat influenced by Ibn Sina about the divine speech. His view of the self-speech was criticized by thinkers after him. Unlike the Mutazilites, he believes that the Quran is uncreated and pre-eternal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fakhr Razi
  • General and Special Words
  • Verbal and Inner Words
  • Temporal and Pre-eternal Words
  • Created and Non-created Words
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1360). رسائل، ترجمه: ضیاءالدین درّی، تهران: انتشارات کتاب‌خانه مرکزی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1387). الاهیات من کتاب الشفاء، تدوین: حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1400). الرسالة العرشیة، قم: بیدار.
اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1430). الابانة عن اصول الدیانة، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
اوسترین، ولفسن هری (1368). فلسفه علم کلام، ترجمه: احمد آرام، تهران: الهدی.
ایجی، عبد الرحمن (1325). شرح المواقف، مصر: مطبعة السعادة.
پیرهادی، محسن؛ کریمی والا، محمدرضا (1394). «تحلیل و بررسی تفسیر اشعری و صدرایی از حقیقت کلام خداوند»، در: آینه معرفت، س15، ش1، ص63-82.
حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا (1389). «بررسی رویکرد کلامی اشاعره و معتزله به چیستی کلام الاهی»، در: الاهیات تطبیقی، س1، ش2، ص87-102.
حلی، حسن بن یوسف (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم: نشر اسلامی.
دشتی، محمد (1388). ترجمه نهج البلاغه، قم: بقیة‌الله f، چاپ اول.
صادقی رشتی، مرضیه (1396). «فخر رازی و میراث سینوی در مسئله کلام الاهی»، در: فلسفه و الاهیات، س22، ش3، ص108-127.
فخر رازی، محمد بن عمر (1341). البراهین در علم کلام، تهران: دانشگاه تهران.
فخر رازی، محمد بن عمر (1406). لوامع البیّنات، قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة.
فخر رازی، محمد بن عمر (1407). المطالب العالیة، بیروت: دار الکتاب العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411 الف). المحصل، عمان: دار الرازی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1411 ب). تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار الکتب الاسلامیة.
فخر رازی، محمد بن عمر (1413). خلق القرآن بین المعتزلة و اهل السنة، بیروت: دار الجبل.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1986). الاربعین فی اصوال الدین، بی‌جا: مکتبة الکلیات الازهریة.
فخر رازی، محمد بن عمر (1990). تفسیر مفاتیح الغیب، ترجمه: علی‌اصغر حلبی، تهران: بی‌نا.
فخر رازی، محمد بن عمر (2000). اسرار التنزیل و انوار التنزیل، تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، عبد المنعم فرج درویش، قاهره: بی‌نا.
فخر رازی، محمد بن عمر (2004). معالم اصول الدین، قاهره: مکتب الزهریة.
فخر رازی، محمد بن عمر (2009). الاربعین فی اصول الدین، بیروت: دار الکتاب العلمیة.
فخر رازی، محمد بن عمر (بی‌‌تا). اساس التقدیس فی علم الکلام، مقدمه: محمد العربی، بیروت: دار الفکر اللبنانی.
الله‌بداشتی، علی (1392). علم کلام (1): توحید و صفات الاهی، تهران: سمت.
نصری، عبدالله (1394). «تحلیل تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی درباره تکلم الاهی»، در: اندیشه علامه طباطبایی، س2، ش2، ص31-60.
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (1405). تلخیص المحصل؛ المعروف بنقد المحصل، بیروت: بی‌نا، الطبعة الثانیة.